Przejdź do treści
Republika Poseł PiS Anna Milczanowska będzie gościem poranka RADIA REPUBLIKA o godz. 7:08
21:40 USA: prezydent Trump obiecał rozwiązać spór między Egiptem i Etiopią o wody Nilu
20:16 UE: żadnych środków odwetowych wobec USA ws. ceł przed 1 sierpnia
19:04 Szef NATO: sankcje wtórne mogą mocno uderzyć w Indie, Chiny i Brazylię
18:59 Włochy: Julia Nawalna domaga się odwołania koncertu dyrygenta związanego z Kremlem
18:39 Katowice: akt oskarżenia przeciwko Sebastianowi M. za tragiczny wypadek na A1
18:30 Konkret Tuska. Jak informuje Ministerstwo Finansów: deficyt budżetu państwa po czerwcu wyniósł prawie 119,7 mld zł
18:00 Czerwiec był najtragiczniejszym dla cywilów ukraińskich miesiącem wojny Rosji przeciw Ukrainie od trzech lat – wynika z obliczeń ONZ, która zaapelowała o pilne zakończenie wojny. W ubiegłym miesiącu zginęły 232 osoby, a 1343 zostały ranne
16:50 Premier Ukrainy Denys Szmyhal we wtorek złożył rezygnację ze stanowiska. Dzień wcześniej prezydent Wołodymyr Zełenski zaproponował, by po rekonstrukcji rządu Szmyhal objął tekę ministra obrony - poinformował portal Ukrainska Prawda
14:59 Podkarpackie: Ostatnie burze i ulewy wyrządziły szkody w uprawach ok. 400 rolników
Wydarzenie Poseł Dorota Arciszewska-Mielewczyk oraz Klub „Gazety Polskiej” Kościerzyna zapraszają na spotkanie z posłami Mariuszem Goskiem oraz Dariuszem Mateckim, 21 lipca, godz. 16.30, ul. 3 maja 9, Kościerzyna.
Wydarzenie USA: Kluby Gazety Polskiej Nowym Jorku zapraszają 23 lipca o godz. 19.00 Polonię na spotkanie autorskie z europosłem Danielem Obajtkiem, które odbędzie się w Cracovia Manor, Wallington, NJ07057
Portal tvrepublika.pl informacje z kraju i świata 24 godziny na dobę przez 7 dni w tygodniu. Nie zasypiamy nigdy. Bądź z nami!

Wielkanoc 2021. Pocałować Siudą Babę, czyli o pochodzeniu niektórych obyczajów

Źródło: Wikimedia Commons

Chrzest Polski nastąpił w 966 r. Nie znaczy to, że wszystkie obrządki, związane z przyjęciem nowej wiary, od razu do nas trafiły. Dotyczy to również Świąt Wielkiej Nocy.

Niektóre ze zwyczajów sięgają pogańskiej przeszłości. Można tu podać za przykład polewanie wodą panien, czyli śmigus-dyngus, który pierwotnie był związany z wiosennymi świętami odrodzenia przyrody i rytuałami związanymi z płodnością.

Inne trafiły do nas wraz z chrześcijaństwem. Tak było w przypadku mszy św. rezurekcyjnej. Jak podają historycy Kościoła, pierwsza o niej wzmianka pochodzi z X w. z niemieckiego Augsburga. Obrzęd ten wywodzi się z misteriów średniowiecznych.

W Polsce spopularyzowali go prawdopodobnie bożogrobowcy-miechowici, czciciele męki Jezusa i Jego zmartwychwstania, sprowadzeni z Jerozolimy do Miechowa ok. 1163 roku.

Polscy biczownicy

Do zwyczajów wielkanocnych w dawnej Polsce należało również nawiedzanie grobów. Był to niezwykle podniosły obyczaj, w którym uczestniczyły bractwa zakonne i świeckie, w tym budzący grozę kapnicy z zakrytymi głowami, którzy na pamiątkę pięciu ran Jezusa chodzili od kościoła do kościoła, biczując się.

Jednak w XVII w. uznano to widowiska za zbyt makabryczne dla wiernych, szczególnie dzieci i zaczęto go zakazywać. Tym niemniej w niektórych okolicach Polski zwyczaj ten przetrwał do XIX.

Procesja z Jezuskiem Palmowym

Innym zwyczajem związanym z Wielkanocą, a szczególnie z Niedzielą Palmową była procesja z Osiołkiem Palmowym. Drewniana figura Mesjasza na osiołku wożona była na wózku — w ten sposób odtwarzano triumfalny wjazd Jezusa do Jerozolimy.
Najstarsze znane informacje dotyczące tej tradycji pochodzą z X wieku, a do naszych czasów przetrwały figury z XIII w.

Zwyczaj ten został później zakazany przez władze kościelne, lecz mimo to przetrwał w Tokarni, niedaleko Myślenic i odnawiany jest w Szydłowcu.

Palenie Judasza

Kolejnym zwyczajem, który już prawie zanikł na ziemiach Polskich, jest wieszanie, palenie i topienie kukły wyobrażającej biblijnego Judasza. Według wielu badaczy jest to schrystianizowana wersja pogańskiego obrzędu topienia marzanny. Niegdyś zwyczaj bardzo rozpowszechniony, zwłaszcza w Małopolsce, dziś zachował się przede wszystkim w pamięci ludzi i nielicznych już, ostatnich żywych tradycjach w okolicach Przemyśla.

We wsi Pruchnik tradycja palenia Judasza jest wciąż nieodłącznym elementem obrzędowości Wielkiego Tygodnia. W nocy z Wielkiego Czwartku na Wielki Piątek kilku mężczyzn wynosi kukłę Judasza z jednego z gospodarstw i punktualnie o północy wiesza ją na drzewie niedaleko kościoła. Pod drzewem układają 30 drewnianych pałek symbolizujących 30 srebrników.

Po południu kukłę niesie się przed kościelną bramę, gdzie odbywa się sąd w obecności większości mieszkańców wsi. Sędzia, ogłaszając wyrok, mówi: „Judaszu, sprzedałeś Chrystusa za trzydzieści srebrników i teraz za to otrzymasz trzydzieści pał”. Karę wymierza sędzia, a potem inni zebrani biją Judasza kijami, po czym resztki kukły niosą nad rzekę Mleczkę, podpalają je i puszczają z biegiem wody.

Arcybractwo Męki Pańskiej

W Wielki Piątek w krakowskim kościele franciszkanów dochodzi do niezwykłej procesji — ubrani w czarne szaty i kaptury z wycięciami na oczy, członkowie Arcybractwa Męki Pańskiej obchodzą krużganki kościoła franciszkanów. Brat o najdłuższym stażu podąża na czele, niosąc krzyż, za nim idą bracia, trzymając w rękach czaszki. W trakcie procesji bracia powtarzają hasło: „Memento Homo Mori” - „Pamiętaj, człowiecze, o śmierci".

Charakterystyczny ubiór ma służyć zachowaniu anonimowości, gdyż członkami bractwa są ludzie cieszący się ogólnym szacunkiem. Arcybractwo w 1595 założył kanonik kapituły katedralnej w Krakowie, ksiądz Marcin Szyszkowski, późniejszy biskup krakowski. Do bractwa należeli zarówno mieszczanie, jak i kardynałowie, a także królowie. Jego członkami byli Zygmunt III Waza, Władysław IV, Jan Kazimierz, czy Jan III Sobieski.

Przywilejem bractwa było prawo do wykupywania z więzienia dłużników oraz, zgodnie z przywilejem nadanym przez Władysława IV, uratowanie jednego skazańca od śmierci. Ocalony brał potem udział w procesji, idąc między dwoma braćmi. W jednej ręce niósł zapaloną świecę, w drugiej trupią czaszkę.

Pocałunek Siudej Baby

W Poniedziałek Wielkanocny do domów gospodarzy w Lednicy Górnej koło Wieliczki zagląda umorusana baba w towarzystwie równie brudnego cygana. Tradycja ta nawiązuje do wiosennych obrzędów słowiańskich i ma źródło w legendzie o pogańskiej świątyni na Lednicy. Kapłanka, która strzegła w niej ognia, wychodziła raz do roku na wiosnę w poszukiwaniu następczyni. Wybrana przez nią dziewczyna mogła się wykupić, a jeśli nie było jej na to stać, zajmowała miejsce w świątyni. Siuda Baba jest czarna od sadzy, bo przez cały rok pilnowania ognia nie wolno jej było się myć.

Dziś młodym dziewczętom, zamiast rocznej służby w świątyni grozi konieczność wykupu. Wykup, w postaci wolnego datku wrzuconego do garnuszka, można zastąpić buziakiem. Jeżeli dziewczyna pocałuje Siudą Babę, ta opuści domostwo w pokoju. Oczywiście przy okazji Siuda Baba przytuli dziewczę serdecznie do siebie i uczerni ja sadzą, którą wysmarowane są jej policzki.

Gorzkie żale i droga krzyżowa

Z okresem Wielkiego Postu związane są natomiast gorzkie żale. Początków gorzkich żali można się doszukiwać w misteriach średniowiecznych. Pierwsze jednak nabożeństwo tego typu, podobne do współczesnych gorzkich żali, które łączyło w sobie zarówno pieśni polskie, jak również hymny łacińskie, odbyło się w 1698 roku w Kościele św. Krzyża w Warszawie.

Z racji, iż pieśni nie do końca było zrozumiałe dla wiernych, zamieniono je na ich polskie odpowiedniki i wydano je w Warszawie w 1707 r. Od tamtej pory zwyczaj szybko się rozpowszechnił, na trwałe wpisując w tradycję Wielkiego Postu. Od połowy XIX wieku gorzkie żale pozostają specyficzną polską formą kultu religijnego.

Odmienne koleje losu były z drogą krzyżową. Jej kult narodził się w Jerozolimie, a nad Wisłę dotarł dopiero w XVI wieku. Na stałe zakorzenił się jednak od drugiej połowy XIX wieku. Widocznym jej elementem są stacje drogi krzyżowej, których wyobrażenia znajdują się niemal każdym kościele. Liczba stacji nie była zresztą na początku jasno ustalona i wahała się od 7 do nawet 32.

Pisanki

Ważnym elementem świąt Wielkiej Nocy są pisanki, czyli kolorowe jajka. Jajko od wieków było postrzegane w wielu kulturach jako symbol początku, praźródło istnienia, zdrowia czy energii. Zwyczaj malowania jajek znany był już w starożytnym Rzymie, o czym wspominali Owidiusz i Pliniusz, jednak pierwsze skorupy glinianych jajek pokrytych wzorami odnaleziono znacznie wcześniej, gdyż w starożytnej Mezopotamii ok. trzech tysięcy lat temu. Również w starożytnym Egipcie zdobiono jajka wizerunkami skarabeuszy, natomiast w starożytnych Chinach malowano jajka rysunkami kwiatów oraz ptaków.

Portal TV Republika

Wiadomości

Śliwka w Republice: „Działania obecnej ekipy są skrajnie proniemieckie”

Ujawniono treść tajnej rozmowy między prezydentami USA i Ukrainy. W tle atak na Moskwę

Ewa Chodakowska pękła. Nowe oświadczenie po medialnej burzy: "To moment, w którym pęka coś we mnie"

Bąkiewicz pokazał za co został skazany

Nowy alert RCB. IMGW przypomina: przeczekaj burzę w bezpiecznym miejscu

Legia pobiła transferowy rekord! Rajović najdroższym piłkarzem Ekstraklasy

Braun podważa raport Pileckiego. Wydawca odpowiada: „To kłamstwo”

PILNE: Trybunał Konstytucyjny zakwestionował przepis, określający pełen skład TK jako minimum 11 sędziów

Siatkarska Liga Mistrzów: Polskie drużyny poznały rywali

Przyszła Pierwsza Dama nie próżnuje! Jej córka Kasia dostała coś wyjątkowego

Pęknięta skarbonka państwa – 119,7 mld zł deficytu po zaledwie pół roku 2025

Bąkiewicz po decyzji prezydenta: dziękuję za odwagę, mądrość i obronę Polski

Inauguracja prezydenta Nawrockiego to początek odbudowy politycznej i gospodarczej Polski

Ostra wymiana zdań na linii Tusk-Duda. Poszło o ułaskawienie Bąkiewicza. Internauci też komentują

Tusk chce zablokować zaprzysiężenie prezydenta Nawrockiego? Premier zwleka z ważną publikacją

Najnowsze

Śliwka w Republice: „Działania obecnej ekipy są skrajnie proniemieckie”

Nowy alert RCB. IMGW przypomina: przeczekaj burzę w bezpiecznym miejscu

Legia pobiła transferowy rekord! Rajović najdroższym piłkarzem Ekstraklasy

Braun podważa raport Pileckiego. Wydawca odpowiada: „To kłamstwo”

PILNE: Trybunał Konstytucyjny zakwestionował przepis, określający pełen skład TK jako minimum 11 sędziów

Ujawniono treść tajnej rozmowy między prezydentami USA i Ukrainy. W tle atak na Moskwę

Ewa Chodakowska pękła. Nowe oświadczenie po medialnej burzy: "To moment, w którym pęka coś we mnie"

Bąkiewicz pokazał za co został skazany