Przejdź do treści
30 lat temu odbyły się pierwsze wybory samorządowe w III RP
flickr

30 lat temu, 27 maja 1990 r., odbyły się w Polsce pierwsze od kilkudziesięciu lat wybory samorządowe. Były to zarazem pierwsze w III RP w pełni wolne wybory. Przywrócenie samorządności wspólnot lokalnych uznawane jest za jedną z najważniejszych reform okresu transformacji ustrojowej.

Postulat przywrócenia samorządu powrócił w ostatnich miesiącach istnienia PRL. Sprawa jego odbudowy pojawiła się już podczas obrad pierwszych posiedzeń Senatu w lipcu 1989 r. 29 lipca senatorowie przyjęli ogólny plan reformy. W grudniu 1989 r. nowelizacja konstytucji, która określała Rzeczpospolitą Polską jako „demokratyczne państwo prawa”, otworzyła drogę do prac nad szczegółowymi rozwiązaniami przygotowywanej reformy. Już podczas rozmów okrągłego stołu w zespole ds. samorządu lokalnego prawnik Michał Kulesza poruszył kwestię uchwalenia samorządowej ordynacji wyborczej. Jesienią Kulesza wszedł w skład powołanego przy Radzie Ministrów zespołu ds. reformy. Jego zapleczem eksperckim stała się powołana we wrześniu 1989 r. Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej. Jej działalność skupiała się na doradztwie kadrom samorządowym i wspieraniu ich inicjatyw. Na czele FRDL stanął senator Jerzy Regulski. Z jego inicjatywy prace nad ordynacją skupiły się w Senacie. Osią sporów wśród senatorów była kwestia przyjęcia systemu głosowania. Ostatecznie zdecydowano, że w małych gminach będzie obowiązywała ordynacja większościowa w jednomandatowych okręgach wyborczych. Uznano, że w małych wspólnotach mieszkańcy będą głosować na lokalnych liderów, a nie polityków. W większych miastach wprowadzono ordynację większościową i system wielomandatowy.

 

W styczniu 1990 r. senatorowie zakończyli pracę nad projektem reformy. Sejm przyjął ustawę o samorządzie gminnym 8 marca 1990 r. Przewidywała ona wprowadzenie jednostopniowego samorządu terytorialnego. W miejsce istniejących w PRL rad narodowych utworzono rady gminy o znacznie większych uprawnieniach. Kluczowym elementem ich pozycji była niezależność finansowa. Nowo wybrane rady gmin powoływały swoje władze wykonawcze – prezydentów miast (w miastach powyżej 100 tys. mieszkańców oraz tych, gdzie dotąd byli prezydenci, czyli praktycznie w większości miast powyżej 50 tys. mieszkańców), burmistrzów (w mniejszych miastach) oraz wójtów (w gminach wiejskich).

 

27 maja 1990 r. mieszkańcy Polski wybierali składy 2383 rad gmin, 145 rad miejskich w miastach do 40 tys. mieszkańców, 110 rad miejskich w miastach powyżej 40 tys. mieszkańców, 574 rad gminno-miejskich oraz 7 rad dzielnic miasta stołecznego Warszawy. Radnych wybierano w 47 997 okręgach wyborczych (47 254 jednomandatowych i 743 wielomandatowych). W stolicy głosowano również w wyborach do ośmiu rad dzielnic, których kompetencje były odtąd zbliżone do rad gmin. Co ciekawe, nie udało się w nich obsadzić wszystkich mandatów. W jednej z dzielnic liczba kandydatów była niższa niż liczba kandydatów na zwycięskiej liście.

 

W majowych wyborach wzięło udział zaledwie 42 proc. uprawnionych do głosowania. Był to wynik słabszy niż w elekcji do Sejmu „kontraktowego” w czerwcu 1989 r., gdy w pierwszej turze do urn poszło 62 proc. wyborców. Frekwencję nieco wyższą od średniej udało się uzyskać w okręgach jednomandatowych. 27 maja oddano ok. 2 proc. głosów nieważnych. Po wyborach wniesiono 363 protesty. Po ich rozpatrzeniu unieważniono wyniki w 81 jednomandatowych okręgach wyborczych.

 

Reforma samorządowa z roku 1990 miała niepełny charakter. Kolejny etap reformy administracyjnej został wprowadzony 1 stycznia 1999 r. Polegał na stworzeniu dwóch dodatkowych szczebli samorządu – powiatów i samorządowych województw. Tych ostatnich miało być od tego momentu nie 49, ale 16. Powstały samorządy wojewódzkie i powiatowe. W 2002 r. po raz pierwszy wybory samorządowe obejmowały również bezpośrednie głosowanie na wójtów, burmistrzów i prezydentów miast. Zmiana ta przyczyniła się do stopniowego wzrostu zainteresowania społecznego wyborami samorządowymi. W styczniu 2018 r. wydłużono kadencję organów samorządowych do pięciu lat i wprowadzono zasadę dwukadencyjności wójtów, burmistrzów i prezydentów miast.

 

 

pap

Wiadomości

Kolejne zatrzymania osób z gangu legalizującego pobyt cudzoziemców

Tusk znów obiecuje pieniądze na zdrowie, ale internauci przypominają, że poprzednie obietnice skończyły się miliardami dla nielegalnej TVP

Polska 22 listopada – co wydarzyło się tego dnia

Dziś czwarty dzień obrad Sejmu. Oglądaj LIVE u nas! [TRANSMISJA]

Nieoficjalny kandydat PiS na prezydenta ścigany listem gończym przez Rosję

Dlaczego Tusk nie pomaga powodzianom?

Sikorski czy Trzaskowski? Dziś głosowanie w prawyborach KO

KO rządzi. Prawie połowa Polaków ma problemy finansowe

Karambol na A4. Jest ofiara śmiertelna

Przełom w Szwecji? Wzywa do wstrzymania nadawania obywatelstw

Byli na wysokości 9 km! Powiedział stewardesie, że musi wyjść...

Startuje Puchar Świata w skokach narciarskich. Będzie 100?

Bolsonaro jak Trump. Chcą uniemożliwić start byłemu prezydentowi

Netanjahu może lecieć do Argentyny. Milei kontestuje wyrok MTK

Demonstracje na Kubie. Dramatyczne hasła protestujących

Najnowsze

Kolejne zatrzymania osób z gangu legalizującego pobyt cudzoziemców

Nieoficjalny kandydat PiS na prezydenta ścigany listem gończym przez Rosję

Dlaczego Tusk nie pomaga powodzianom?

Sikorski czy Trzaskowski? Dziś głosowanie w prawyborach KO

KO rządzi. Prawie połowa Polaków ma problemy finansowe

Tusk znów obiecuje pieniądze na zdrowie, ale internauci przypominają, że poprzednie obietnice skończyły się miliardami dla nielegalnej TVP

Polska 22 listopada – co wydarzyło się tego dnia

Dziś czwarty dzień obrad Sejmu. Oglądaj LIVE u nas! [TRANSMISJA]