Przejdź do treści
„Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej lekturą tegorocznego Narodowego Czytania, któremu patronuje Para Prezydencka
Twitter@dziejepl

Para Prezydencka na stronie prezydent.pl zaprosiła na tegoroczne Narodowe Czytanie. Lekturą 12. akcji jest "Nad Niemnem" Elizy Orzeszkowej. Narodowe czytanie odbędzie się w sobotę 9 września."Nad Niemnem" nie zrewolucjonizowało polskiej prozy, takich ambicji zresztą Eliza Orzeszkowa nie miała, ale wpłynęło na wyobraźnię literacką następnych pokoleń - mówi PAP prof. Beata Utkowska. "Nad Niemnem" jest lekturą tegorocznego Narodowego Czytania, które w sobotę odbędzie się także poza granicami Polski.

Po raz pierwszy pomysł powieści o stosunkach starszego i młodszego pokolenia pt. "Mezalians" pojawił się podczas rozmów z Marianem Gawalewiczem, który jako redaktor warszawskiego "Tygodnika Powszechnego" namawiał Elizę Orzeszkową do współpracy w 1884 r. "Pomysł fabuły - +panna z dworu+, która wychodzi za mąż za zagrodowego szlachcica – krystalizował się w następnym roku, a w czerwcu 1886 r. Orzeszkowa rozpoczęła pisanie w Miniewiczach nad Niemnem, do których od paru lat jeździła na letni pobyt" – powiedziała PAP dr Agnieszka Bąbel z Instytutu Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk.

👉Narodowe Czytanie to piękne👍 wydarzenie, które współtworzą miłośnicy 🇵🇱 literatury i wszyscy, którzy lubią czytać. Już w sobotę 🗓️9 września Para Prezydencka🇵🇱🇵🇱 zaprasza na tegoroczne Narodowe Czytanie 2023. 👉Lekturą 12. odsłony akcji jest „Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej. pic.twitter.com/GZqK9v9dkM

— PLinGrodno (@PLinGrodno) August 30, 2023

W liście z tego czasu do znajomej Heleny Piltzowej Orzeszkowa stwierdzała: "Tę zaś powieść tu napisać muszę tym konieczniej, że rozwija się na tle natury i ludu tego miejsca". Pisząc powieść, pisarka wiele zaczerpnęła z otaczającej rzeczywistości. Badaczka z IBL zwróciła uwagę, że swoje pierwowzory mają konkretne miejsca geograficzne – Korczyn ma odpowiednik w Miniewiczach, a Bohatyrowicze istnieją naprawdę. Dotyczy to także osób: Jan Kamieński, powstaniec styczniowy i zesłaniec, spokrewniony i zaprzyjaźniony z Orzeszkową właściciel Miniewicz, stanowił wzór dla Andrzeja Korczyńskiego, zaś pierwowzorem Anzelma Bohatyrowicza był dziwak Strzałkowski. Odzwierciedlenie w rzeczywistości mają także opisane w powieści sytuacje. O weselu w szlacheckim zaścianku, zabawach z echem i połowie jacicy na Niemnie wspominali letni goście Orzeszkowej, np. Apolonia Makowska. Autentyczne są również zgromadzone licznie w powieści przysłowia, pieśni, opowieści (np. legenda o Janie i Cecylii), opisy obyczajów oraz przyrody, szczególnie miejscowej flory. "Zbierając materiały, pisarka przeprowadzała w okolicy regularne studia etnograficzno-botaniczne" - wskazała dr Agnieszka Bąbel.

"Tygodnik Powszechny" przestał jednak ukazywać się w 1885 r. Pisarka wahała się wówczas, komu dać tekst do druku. Ostatecznie przyrzekła go Ludwikowi Jenikemu z "Tygodnika Ilustrowanego".

„Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej będzie lekturą tegorocznego Narodowego Czytania 🇵🇱📖 #NarodoweCzytanie

Finał akcji odbędzie się w sobotę 9 września, ale od dziś można przesyłać zgłoszenia uczestnictwa 👇https://t.co/10RPyjetK1

— Instytut Książki (@InstytutKsiazki) June 6, 2023

 "Nad Niemnem" spotkało się z pozytywnym odbiorem. "Powieścią zachwyceni byli już pierwsi czytelnicy, którzy słuchali głośnej lektury w Miniewiczach w trakcie powstawania utworu. Redakcja +Tygodnika Ilustrowanego+ zrezygnowała z pierwotnego pomysłu dokonywania skrótów z uwagi na wielkie walory artystyczne utworu i zamiast tego, opublikowała kilka dodatków powieściowych. Zgodnie z ówczesną praktyką, +Nad Niemnem+ doczekało się po opublikowaniu wersji książkowej, kilkunastu recenzji i omówień – zazwyczaj pełnych gorących pochwał. Bardzo podobała się kompozycja utworu, jego język, wymowa ideowa, czyli pochwała pracy i zgody, patriotyzm oraz udane połączenie dydaktyzmu i realizmu, na co zwracali uwagę Aleksander Świętochowski, Piotr Chmielowski i Jan Ludwik Popławski. Nieliczni - Edward Siwiński, Józefa Sawicka-Ostoja, Ludwik Jenike - krytykowali jednak wątpliwe psychologiczne prawdopodobieństwo wątku romansowego" – powiedziała Agnieszka Bąbel. Do gorących wielbicieli "Nad Niemnem" należał Adam Asnyk, bardzo cenili je Władysław Stanisław Reymont i Stanisław Brzozowski, a już w XX w. Czesław Miłosz.

Literaturoznawcy wskazują, że "Nad Niemnem" koresponduje z "Panem Tadeuszem" Adama Mickiewicza. Agnieszka Bąbel zaznaczyła, że "podobieństwa klimatu +Nad Niemnem+ i +Pana Tadeusza+ podkreślali już pierwsi krytycy, m.in. Piotr Chmielowski, którzy chętnie przyznali tej powieści miano pozytywistycznego eposu". "Rozpoznanie to powtarzali później badacze literatury, np. Julian Krzyżanowski w rozprawie +Epos Orzeszkowej+. Obrazy piękna nadniemeńskiej przyrody, szeroko zakrojony, barwny portret szlacheckiego środowiska - w powieści występuje blisko 100 postaci, ważna chwila dziejowa jako tło historyczne, pogodna wymowa utworu - to cechy, które wydawały się zbieżne na pierwszy rzut oka" - przypomniała.

"Pod względem nawiązań do wzorców literackich Orzeszkowa była tyleż +młodszą siostrą Mickiewicza+, ile pilną uczennicą powieściopisarzy starszego pokolenia, m.in. Józefa Ignacego Kraszewskiego i Józefa Korzeniowskiego. Można uznać, że wątek mezaliansu w literaturze europejskiej zapoczątkował już dramat Fryderyka Schillera +Intryga i miłość+ w XVIII w., a np. oparcie koncepcji utworu na skontrastowaniu dwóch światów można znaleźć u Kraszewskiego (+Pałac i folwark+), Korzeniowskiego (+Krewni+, +Kollokacja+) oraz Bolesława Prusa (+Placówka+)" - wyjaśniła dr Agnieszka Bąbel.

Prof. Beata Utkowska wskazała, że "Orzeszkowa buduje swoją opowieść zgodnie z poetyką realizmu, którego była zwolenniczką i którego tradycję – razem z innymi czołowymi polskimi pozytywistami – współtworzyła". "Narrację +Nad Niemnem+ cechuje zatem dbałość o realia, szczegółowość, przedmiotowość, wiarygodność obrazowania. Realizm Orzeszkowej jest jednak podporządkowany dydaktyce i służebny wobec wpisanych w tę powieść popowstaniowych ideałów demokratyzmu, solidaryzmu, patriotyzmu. Dlatego jest on wielokrotnie naginany. Widać to zarówno na poziomie kompozycji tekstu, cechującej się nadzwyczajną harmonią i dyscypliną, jak i fabuły, która eksponuje wątek Jana i Justyny oraz kreuje ich na spadkobierców owych postyczniowych wartości" - powiedziała.

Zryw narodowy 1863 roku odgrywa ważną rolę w powieści. Jak oceniła prof. Utkowska, jest ono "fundamentem, na którym Orzeszkowa zbudowała cały powieściowy świat – układy społeczne, systemy wartości, ideowe przesłania". Ze względu na rosyjską cenzurę pisarka mówiła jednak o powstaniu językiem ezopowym, pełnym metafor i niedomówień, jednak czytelnicy nie mieli kłopotu z deszyfracją. "

Orzeszkowa wiąże nadzieję z młodym pokoleniem. Zaznaczyła, że "Nad Niemnem" zajmuje w historii literatury polskiej miejsce jeśli nie arcydzieła, to z pewnością powieści wybitnej. "Nie bez przyczyny mówi się, że to prozatorski odpowiednik +Pana Tadeusza+, +powieściowy epos dydaktyczny+, jedyny w epoce pozytywizmu. +Nad Niemnem+ nie zrewolucjonizowało polskiej prozy, takich ambicji zresztą Orzeszkowa nie miała, ale wpłynęło na wyobraźnię literacką następnych pokoleń, od Stefana Żeromskiego i Stanisława Wyspiańskiego poczynając, na Czesławie Miłoszu kończąc" - podkreśliła.

Oceniła również, że "społeczno-narodowe przesłania +Nad Niemnem+, w połączeniu z powszechnie odbieraną jako nudna warstwą fabularną powieści i rozbudowanymi opisami przyrody, skutecznie zamykają utwór przed współczesnym czytelnikiem, szczególnie młodym".

 "Być może dałoby się jednak wskazać i inne pokłady interpretacyjne powieści, bliższe dzisiejszemu paradygmatowi humanistycznemu. Aktualne i wcale nieanachroniczne wydają się diagnozy Orzeszkowej dotyczące procesu narastania wrogości społecznej, postępującej obcości poszczególnych grup i środowisk. Myślę, że socjologiczna lektura +Nad Niemnem+ sporo mogłaby powiedzieć i o dzisiejszej Polsce. Potencjał widziałabym w proekologicznej fabule powieści – Orzeszkowa pokazuje przecież, że nawet jeśli człowiek zajmuje uprzywilejowane miejsce w świecie przyrody, to wcale nie jest jej władcą i ma obowiązek szanować ją i chronić. Atrakcyjne, jak sądzę, mogłyby być próby odczytania postaci Justyny przez pryzmat już nie XIX-wiecznej emancypacji, ale współczesnego problemu kształtowania - także kobiecej - podmiotowości i tożsamości: prawa do samostanowienia, sprzeciwu wobec społecznych i obyczajowych norm, wyboru trudniejszej, ale własnej drogi. Możliwa jest również antropologiczna interpretacja, ujmująca proces poznawania przez Justynę ludu w kategoriach spotkania z Innym" - oceniła prof. Beata Utkowska.

PAP, Twitter

Wiadomości

Strajk komunikacji miejskiej w całym kraju. Wiemy więcej!

W eliminacjach Mistrzostw Europy tylko remis

Rząd Tuska i Trzaskowski w żałobie po wygranej Trumpa

TRZEBA ZOBACZYĆ!

Prezes PiS odpowiedział dziennikarzom w Sejmie: „Jedna wielka patologia”

Policjanci nie chcą brać udziału w prowokacjach Tuska?

SPRAWDŹ TO!

Elon Musk bez ogródek o niemieckim kanclerzu: „Olaf to głupiec”

Kowalewski: Jako trener kadry nigdy tak wysoko nie wygrałem

Andruszkiewicz: rząd Tuska został „zainstalowany” przez Berlin

36-latka wjechała autem w dom. Była pijana!

Ma zarzuty za bezpodstawne wystawianie recept na opioidy...

HIT DNIA

Tusk miał być "królem Europy". Ograno go kolejny raz! [ZDJĘCIE]

HIT! Sikorski obnaża hipokryzję i donosicielstwo… własnego ugrupowania

Siemieniec: Podoba mi się zespół ofensywny, nie kalkulujący

Rosyjski atak na Zaporoże. Wzrasta liczba ofiar

SPRAWDŹ TO!

Nielegalna komisja poluje na Ziobrę. Polityk wprost: „Nie ulegnę przemocy”

Najnowsze

Strajk komunikacji miejskiej w całym kraju. Wiemy więcej!

Policjanci nie chcą brać udziału w prowokacjach Tuska?

Elon Musk bez ogródek o niemieckim kanclerzu: „Olaf to głupiec”

SPRAWDŹ TO!

Kowalewski: Jako trener kadry nigdy tak wysoko nie wygrałem

Andruszkiewicz: rząd Tuska został „zainstalowany” przez Berlin

W eliminacjach Mistrzostw Europy tylko remis

Rząd Tuska i Trzaskowski w żałobie po wygranej Trumpa

Prezes PiS odpowiedział dziennikarzom w Sejmie: „Jedna wielka patologia”

TRZEBA ZOBACZYĆ!