Po wojnie z Elbinga wyjechali Niemcy, a do Elbląga przyjechali Polacy, m. in. z okolic Lwowa, Wilna i Grodna. Wielu z nich przeżyło wywózkę na Sybir, przeszło szlak bojowy z gen. Andersem, leczyło się po syberyjskiej tułaczce w Teheranie i w Indiach.

Od trzydziestu lat Grażyna Wosińska opisuje losy elbląskich sybiraków, powstańców warszawskich, żołnierzy września, podziemia antykomunistycznego, AK i NSZ. Dziś większość spoczywa na elbląskim cmentarzu Agrykola.

- Nasza historia Elbląga rozpoczęła się w 1945 roku. Bagaż doświadczeń przybywających wtedy Polaków to tożsamość miasta, bez której znajomości nie zbudujemy prawdziwej wspólnoty. Nigdy nie możemy o tym zapominać - podkreśla Grażyna Wosińska.

Od pięciu lat Grażyna Wosińska organizuje lekcje historii regionalnej na elbląskich cmentarzach, podczas których prezentuje archiwalne zdjęcia.

- Okazuje się, że temat nie jest zbyt trudny. Uczniowie dowiadują się dlaczego na grobach są napisy: Wilno czy Francja, znak Baszty, krzyż harcerski czy Virtuti Militari, napis o marzeniu olimpijskim, porucznik AK czy logo Sybiraków - tłumaczy.

W lekcjach biorą udział uczniowie elbląskich szkół i przedszkoli

- To, że nie odbywają się w ławce szkolnej, ale na cmentarzu sprawia, że uczniowie skuteczniej wzbogacają swoją wiedzę i doświadczenia. Losy elbląskich weteranów, także Sybiraków są nieodłączną częścią historii naszego miasta - podkreśla Anna Szawara, nauczycielka Szkoły podstawowej nr 1 w Elblągu.

Ostatnio odbyło się Spotkanie Śladami Elbląskich Sybiraków na cmentarzu Agrykola. Wzięła w nim udział siostrzenica akowca i łagiernika Bolesława Kołtuna. Stu młodych ludzi wysłuchało jej opowieści o wujku, który kochał poezję.

- Recytował nam wiersze, które pamiętał jeszcze z przedwojennej szkoły. Podczas pobytu w łagrze z worka na cement zrobił małą książeczkę, w której zapisał m. in. ulubione utwory poetyckie. Zachowała się do dziś - opowiada Danuta Żynda.

Bolesław Kołtun w konspiracji walczył siedem lat i tyle samo przeżył w sowieckich łagrach. W styczniu 1942 roku, mając 21 lat wstąpił do Armii Krajowej w okręgu białostockim, w rejonie Wołkowyska. Przyjął pseudonim „Grom". Przenosił rozkazy i przeprowadzał grupy zbrojne po terenie, który doskonale znał. Dostarczał partyzantom także broń, żywność i odzież. Aresztowany przez Sowietów w 1949 roku, wrócił do Polski w 1956 roku. Włączył się w organizację turystyki pieszej.

Grażyna Wosińska podkreśla, że cierpieli nie tylko dorośli, ale nawet małe dzieci. Na dowód pokazuje zdjęcie klasy Tamary Litwińskiej-Kawczyńskiej, wykonane w Iranie bezpośrednio po traumie pobytu na Sybirze.

- Przerażające - tak skomentowała fotografię jedna z uczennic.

Zupełnie inne było wykonane w Indiach, zdjęcie polskich dzieci z maharadżą Digvijaysinhji w Boże Narodzenie 1943 roku. Nikt nie miał wątpliwości, że najmłodsi są szczęśliwi, wydaje się, że zapomniały o sybirskiej traumie.

- Przed wykonaniem zdjęcia z maharadżą śpiewały piosenkę „My jesteśmy krasnoludki" - mówi Grażyna Wosińska.

Agnieszka Niedźwiecka, nauczycielka z Przedszkola nr 11 uważa, że patriotyzmu powinno się uczyć dzieci od najmłodszych lat.

- Posiadamy certyfikat „Szkoła Wierna Dziedzictwu". Zorganizowaliśmy Biblioteczkę Małego Patrioty i uczestniczymy uroczystościach patriotycznych - wyjaśnia.

Młodzież zainteresowała sylwetka Witolda Cichonia. Ojciec wciągnął go do konspiracji już w grudniu 1939 roku. Miał wtedy niecałe 14 lat. Pierwszym zadaniem było zapisywanie szyfrem nazwisk Polaków z gminy Kobylnik wywożonych na Sybir i represjonowanych.

- Od 1943 roku walczył w oddziale partyzanckim „Kmicica" 5 Wileńskiej Brygady AK. Brał udział w akcjach zbrojnych, wykonywał wyroki śmierci na konfidentach. Po akcji „Ostra Brama" w lipcu 1944 roku oddział wpadł w sowiecką zasadzkę w okolicy Puszczy Rudnickiej. I tak dostał się do niewoli sowieckiej - opowiada Grażyna Wosińska.

W 1946 roku Witold Cichoń powrócił do kraju. Był komendantem Szkoły Szturmanów w Elblągu w 1951 roku. Zaskoczenie wzbudził fakt, że siedziba mieściła w budynku, w którym dziś jest szpital, przy ul. Związku Jaszczurczego.

Na statku, którym dowodził, gościł wiele znanych osób: prymasa Wyszyńskiego, Bieruta i Cyrankiewicza.

Uczestnicy uroczystości na grobach sybiraków, żołnierzy AK i łagierników złożyli kwiaty i zapalili znicze.

Na zakończenie Grażyna Wosińska zaprosiła na następne lekcje historii na cmentarzu.

- Na pewno przyjdziemy - zapewniali uczestnicy spotkania na cmentarzu.

Byli nimi: grupa sześciolatków z Przedszkola nr 11 wraz z opiekunami, uczniowie i nauczyciele: Szkoły Podstawowej nr 1, SP nr 12, Publicznej Szkoły Podstawowej SPSK im. Św. Franciszka w Elblągu. Relację z wydarzenia zamieścili w mediach społecznościowych.

- Była to piękna lekcja historii przed zbliżającym się 17 września - powiedziała Anna Szawara, nauczycielka SP nr 1.