Instrukcja dla obserwatorów OBWE z wytycznymi dotyczy przygotowania wyborów, samego przebiegu głosowania, liczenia głosów, oświadczeń komisji wyborczych oraz ewentualnych skarg i zażaleń, czyli m.in. skuteczność protestów wyborczych.

Sprawdziliśmy, czy polskie wybory samorządowe spełniłyby wytyczne od dnia wyborów do ogłaszania ostatecznych wyników. 

Na czerwono oznaczono punkty, które naruszono w przypadku wyborów samorządowych, natomiast zielone wskazują na prawidłowe wykonanie. 

Pierwsza tabela dotyczy dnia wyborów, czyli aktu samego głosowania, sprawności w funkcjonowaniu lokali wyborczych, czy choćby przestrzegania ciszy wyborczej. Polska nie zrealizowała w tej dziedzinie 13 na 25 wytycznych. Chodzi takie kwestie wymienione w instrukcji (pogrubione):

– Akty przemocy i zakłócanie porządku;

– Zastraszanie wyborców;

– Zamęt lub dezorganizacja w punktach wyborczych;

– Obecność osób nieupoważnionych w punktach wyborczych;

– Zakłócanie procesu wyborczego przez osoby nieupoważnione;

– Nieuprawnione zachowanie funkcjonariuszy policji lub pracowników ochrony, np. sporządzanie notatek, telefoniczne przekazywanie wyników lub danych o frekwencji;

– Prowadzenie kampanii podczas obowiązywania ciszy wyborczej;

– Obecność materiałów wyborczych w punktach wyborczych;

– Nieotwarcie punktu wyborczego o ustalonej godzinie;

– Nieprzestrzeganie przez członków komisji wyborczej wymaganych procedur;

– Niewłaściwe odprawienie wyborców;

– Niesprawdzenie tożsamości wyborców;

– Niewłaściwe kabiny wyborcze, oświetlenie i ekrany rozdzielające, które nie dają gwarancji tajności głosowania;

– Nieprawidłowości w spisie wyborców;

– Głosowanie w grupie/wspólne głosowanie członków rodziny;

– Głosowanie przez pełnomocnika (o ile prawo nie przewiduje inaczej);

– Wielokrotne głosowanie przez tę samą osobę;

– Zbyt duża liczba kart wyborczych w urnie;

– Brak pieczęci na urnie wyborczej lub niewłaściwe jej opieczętowanie;

– Obecność uprzednio wypełnionych kart wyborczych;

– Brak regulacji dot. stosowana przenośnych urn;

– Brak koniecznych materiałów do głosowania;

– Znaczne opóźnienia w zarządzaniu procesem wyborczym;

– Nieuprawniona działalność przedstawicieli partii politycznych lub poszczególnych kandydatów;

– Zakłócanie pracy komisji wyborczych lub obserwatorów.

Druga tabela tyczy się liczenia głosów i podawania wyników wyborów, czyli metody liczenia głosów, pomyłek, błędów w obwieszczeniach i raportach oraz zachowania zasad bezpieczeństwa. W tej materii nie zrealizowano 11 na 18 wytycznych, takich jak (pogrubione):

– Zbyt duża liczba kart wyborczych w urnie;

– Dorzucanie oznaczonych kart po otwarciu urn;

– Próby unieważnienia kart wyborczych;

– Brak uporządkowania procedury liczenia głosów;

– Rozbieżności w liczbach po zliczeniu kart, np. większa liczba kart w urnie niż liczba podpisów na spisie wyborców;

– Wielokrotne składanie podpisów lub identyczne podpisy przy różnych nazwiskach w spisie wyborców;

– Pomoc nieupoważnionych osób, np. przedstawicieli lokalnego samorządu, pracowników ochrony w mundurach lub po cywilnemu i innych osób, w liczeniu głosów;

– Nieodpowiednia liczba liczących i nadzorujących;

– Wykluczenie członków komisji wyborczych lub obserwatorów;

– Przerwy w dostawie prądu, które utrudniają liczenie głosów lub nie pozwalają na zliczenie głosów;

– Trzymanie obserwatorów w zbyt dużej odległości, by mogli dostrzec oznaczone karty do głosowania lub sposób sortowania kart;

– Arbitralne lub niekonsekwentne uznawanie głosów za nieważne;

– Nieuczciwe liczenie i zgłaszanie głosów;

– Przechowywanie niewykorzystanych kart do głosowania bez odpowiedniego zabezpieczenia;

– Protokół z wynikami głosowania w danym punkcie wyborczym nie wypełniony w tym punkcie wyborczym

– Protokół z wynikami głosowania w danym punkcie wyborczym wypełniony ołówkiem zamiast długopisem;

– Brak wywieszenia wyników głosowania w punkcie wyborczym;

– Odmowa wydania kopii wyników głosowania w danym punkcie wyborczym przedstawicielowi danego kandydata lub obserwatorowi.

Kolejna tabela dotyczy sumowania wyników i przekazywania ich na wyższy szczebel organizacji wyborczej. Tu problem stanowiło aż 6 punktów na 7 (pogrubione). Jeden, dotyczący braku pomieszczenia ma znak zapytania, bo tego na razie nie można zweryfikować:

– Transport materiałów do głosowania do centralnych komisji bez odpowiedniego zabezpieczenia;

– Niezrozumiałe opóźnienia w przekazywaniu wyników do centralnej komisji;

– Przekazanie wyników biurom władz samorządowych przed przywiezieniem ich do centralnej komisji;

– Niewłaściwy wybór lokalu, co powoduje tłok i chaos w liczeniu głosów;

– Brak dostępu do pomieszczenia, skąd wyniki są przekazywane drogą elektroniczną;

– Fałszowanie lub podmienianie protokołów z wynikami wyborów; oraz

– Brak przejrzystości i regularności w procedurach w centralnej komisji.

Następna tabela tyczy się ogłaszania rezultatów, od opóźnień przez poprawne wywieszanie obwieszczeń do podania ostatecznych rezultatów. Pojawia się tu sprawa różnic w wynikach publikowanych w dniu wyborów oraz podczas ogłaszania oficjalnych przeliczeń (nie chodzi o exit polls). W tej dziedzinie błędów było w 4 na 6 punktów (pogrubione):

– Niezrozumiałe opóźnienia w opublikowaniu wyników głosowania;

– Niewystarczający lub prowadzony w sposób nierówny nadzór nad wprowadzaniem ostatecznych wyników;

– Odmowa obserwatorowi dostępu do tego procesu;

– Odmowa innym upoważnionym osobom dostępu do tego procesu;

– Nieopublikowanie szczegółowych wyników wyborów w okręgach i obwodach; oraz

– Rozbieżności między wynikami publikowanymi w dniu wyborów i ostatecznymi wynikami pojawiające się na jakimkolwiek szczeblu administracji wyborczej.

Kolejna dotyczy zgłaszania i sprawdzania protestów wyborczych. Ten etap na razie wygląda najlepiej, bowiem tak naprawdę jeszcze trwa. Tylko 2 na 8 niespełnionych wymogów (pogrubione):

– Złożone lub niejasne procedury mogą spowodować, że nie będzie dla wyborców jasne, do jakiego ciała powinny składać protesty wyborcze;

– Odmowa organów sądowych lub administracyjnych przyjęcia protestów lub wydania orzeczenia na czas;

– Wyjątkowo krótkie terminy utrudniające wnoszenie protestów wyborczy i orzekanie w sprawach protestów wyborczych;

– Skargi uznane za niedopuszczalne lub oddalone z powodów technicznych;

– Przedłużanie podjęcia decyzji do tego stopnia, że składający protesty nie mają dostępu do skutecznych środków prawnych;

– Brak zgody komisji na ponowne przeliczenie głosów;

– Postępowanie sądowe, które nie daje gwarancji właściwej procedury prawnej

– Niewykonywanie orzeczeń sądów.

I ostatnia tabela dotyczy samej implementacji wyników wyborów, czyli przełożenia wyników na rzeczywistość. Tutaj na razie 25 proc. nieprawidłowości, czyli niespełniony 1 na 4 wymogi. Drugi nie do końca jasny (zaznaczony na żółto) ze względu na brak dowodów ewidentnych fałszerstw, które doprowadziłyby do zwycięstwa innych kandydatów:

– Dyskwalifikacja kandydatów, którzy zdobyli najwięcej głosów;

– Nieprawidłowości i zamęt podczas wyznaczania, które osoby z list komitetów wyborczych zdobyły mandat;

– Wymiana przez partie polityczne zwycięskich kandydatów przed i po tym, jak obejmą urząd;

– Możliwość wcześniejszego wygaśnięcia mandatów przedstawicieli wybranych władz.