23 sierpnia, w rocznicę zawarcia paktu Ribbentrop-Mołotow, obchodzimy Europejski Dzień Pamięci Ofiar Reżimów Totalitarnych. W ramach tegorocznej kampanii społecznej „Pamiętaj. 23 sierpnia” Europejska Sieć Pamięć i Solidarność przypomni historie kolejnych 2 osób, których życie naznaczyła dramatyczna walka z systemami totalitarnymi. W 2020 roku bohaterami kampanii są Milada Horákova i Kazimierz Moczarski.
Jak co roku Europejska Sieć Pamięć i Solidarność (ENRS) aktywnie włącza się w obchody Europejskiego Dnia Pamięci Ofiar Reżimów Totalitarnych. W tym roku publikujemy dwa spoty prezentujące losy Milady Horákovej i Kazimierza Moczarskiego. Chcemy tym gestem przybliżyć znaczenie minionych wydarzeń, a przede wszystkim, patrząc przez pryzmat losów jednostki, oddać hołd wszystkim, którzy doświadczyli przemocy i prześladowań dokonywanych w imię zbrodniczych idei.
Horákova i Moczarski
Milada Horákova to czeska polityk i członek podziemnego ruchu oporu podczas II wojny światowej. Jest ofiarą morderstwa sądowego popełnionego przez partię komunistyczną na podstawie sfabrykowanych zarzutów o spisek i zdradę. Pomimo apeli o łaskę wystosowanych do władz m.in. przez Winstona Churchilla i Alberta Einsteina ówczesny prezydent Czechosłowacji, Klement Gottwald, utrzymał wyrok. Rankiem 27 czerwca 1950 roku Milada Horáková została stracona przez powieszenie. W czasie Praskiej Wiosny 1968 rozpoczął się proces jej rehabilitacji, zakończony rok po aksamitnej rewolucji 1989 roku.
Kazimierz Moczarski to polski dziennikarz i pisarz, autor słynnej książki „Rozmowy z katem”. Podczas drugiej wojny światowej był aktywnym członkiem Armii Krajowej. W sierpniu 1945 został aresztowany przez władze komunistyczne i skazany na 10 lat więzienia. W 1949 roku rozpoczęła się przeciw niemu nowa runda przesłuchań, w wyniku których został skazany na śmierć. W liście do sądu Moczarski wymieniał 49 zastosowanych wobec niego rodzajów tortur, w tym m.in. osadzenie go w jednej celi z niemieckim dowódcą SS Jürgenem Stroopem, odpowiedzialnym za likwidację getta żydowskiego w Warszawie. Po śmierci Stalina w 1953 roku wyrok na Moczarskiego zamieniono na dożywocie, ale nie poinformowano go o tym przez kolejne dwa i pół roku. W kwietniu 1956 roku Kazimierz Moczarski został zwolniony po 11 latach więzienia i zrehabilitowany.
Spoty filmowe poświęcone wyżej wymienionym postaciom dostępne są na stronie internetowej Europejskiej Sieci Pamięć i Solidarność www.enrs.eu oraz na profilu instytucji na platformie YouTube w kilku wersjach językowych: polskiej, angielskiej, czeskiej i franko-flamandzkiej.
Inne sylwetki
23 sierpnia dołączą one do filmów przygotowanych przez ESPS w poprzednich latach, przybliżających losy Juliany Zarchi – Litwinki niemiecko-żydowskiego pochodzenia, prześladowanej za pochodzenie; Żydówki Mali Zimetbaum i Polaka Edka Galińskiego – pary zakochanych, których uczucie połączyło w obozie koncentracyjnym Auschwitz-Birkenau; Pétera Mansfelda – najmłodszej ofiary represji po rewolucji węgierskiej 1956 roku.
Przypinki z czarną wstążką
Ważnym elementem kampanii są również przypinki z czarną wstążką. W minionych latach ESPS dystrybuowało je w muzeach i miejscach pamięci w całej Europie. W tym roku, z uwagi na zagrożenie wywołane pandemią wirusa COVID-19, rekomendujemy pobranie elektronicznej wersji przypinki pod postacią nakładki na zdjęcie profilowe na Facebooku; można ją znaleźć na fanpage’u ESPS: www.facebook.com/enrs.eu lub korzystając z linku: https://bit.ly/23_August_join_us
Wszystkie filmy dostępne są także na profilu ESPS na YouTube: https://bit.ly/Remember23August
Rys historyczny
23 sierpnia 1939 roku Niemcy i Związek Sowiecki podpisały układ, który otworzył drogę do II wojny światowej i wszystkich jej konsekwencji, m.in. obozów koncentracyjnych, krematoriów i gułagów, a potem długich lat „zimnej wojny”, które dla wielu społeczeństw Europy Środkowo-Wschodniej oznaczały dalsze zniewolenie. W tym roku zapraszamy także na wydarzenie towarzyszące – debatę z udziałem historyków z różnych krajów Europy, poświęconą paktowi Ribbentrop-Mołotow i jego znaczeniu dla dzisiejszej Europy.
Debata
26 sierpnia 2020 (środa), godz. 18.00
„W labiryncie polityki pamięci. Pakt Ribbentrop-Mołotow: wspólnota i różnorodność perspektyw i doświadczeń w krajach europejskich”
Debata odbywa się w formule online – rejestracja uczestnictwa: https://bit.ly/26_08_debate
Debata poświęcona refleksji nad współczesnym stanem badań nad źródłami i konsekwencjami paktu Ribbentrop-Mołotow, ale przede wszystkim nad aktualną polityką historyczną i kulturą pamięci w krajach, które bezpośrednio dotyczył pakt podpisany 23 sierpnia 1939 roku przez ministerstwa Trzeciej Rzeszy i Związku Sowieckiego. Ze względu na zróżnicowane doświadczenia II wojny światowej i okresu powojennego w krajach europejskich, oceny tego paktu również bywają rozbieżne. Dyskusja wokół nich ważna jest dziś także w kontekście wyzwań, przed którymi obecnie stajemy: uprzedzeń na tle rasowym, nasilających się nastrojów nacjonalistycznych, nietolerancji, postaw antysemickich, czy wykorzystania historii do celów propagandowych, reakcją na które są wydawane rezolucje, np. Parlamentu Europejskiego w odniesieniu do 75. rocznicy zakończenia II wojny światowej.
Uczestnicy:
Prof. Alvydas Nikžentaitis, Instytut Historii Litwy
Prof. Andrzej Nowak, Uniwersytet Jagielloński
Prof. Aline Sierp, Uniwersytet w Maastricht
Prof. Claudia Weber, Uniwersytet „Viadrina”, Frankfurt n/Odrą
Moderator: Dr Małgorzata Pakier, Europejska Sieć Pamięć i Solidarność
