Jak wynika z badania CBOS dla ponad jednej czwartej Polaków Auschwitz lub inne hitlerowskie obozy koncentracyjne i jenieckie są częścią historii rodzinnej.
Według raportu CBOS pt. „Auschwitz-Birkenau w pamięci zbiorowej – 75 lat po wyzwoleniu”, „niemal jedna dziesiąta badanych (9 proc.) – tyle samo, ile przed pięcioma laty – deklaruje, że ktoś z ich bliskich był więźniem Auschwitz, a czterech na stu (4 proc.) straciło tam kogoś z rodziny”. „Około jednej siódmej ankietowanych (14 proc.) – nieco mniej niż przed pięcioma laty – ma lub miało wśród bliskich osoby więzione w innym niemieckim obozie koncentracyjnym, a zbliżony odsetek (13 proc.) – w jakimś hitlerowskim obozie jenieckim” – czytamy w raporcie.
Jak wskazuje CBOS na przestrzeni 25 lat „tylko w niewielkim stopniu ubyło ludzi pamiętających o tym, że ich bliscy byli więźniami Auschwitz, natomiast zauważalnie mniej osób – nawet jeśli porównywać wyłącznie z pomiarem sprzed pięciu lat – wskazuje na doświadczenia z innych obozów koncentracyjnych”.
O powiązaniu historii rodzinnej z obozami zagłady „najczęściej mówią starsi, zwłaszcza najstarsi badani (75 lat i więcej) oraz mieszkańcy największych miast”.
Wizytę Muzeum obozu Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu zadeklarowała natomiast "ponad połowa badanych (55 proc.), a więc tyle samo, ile pięć lat temu”. Częściej były tam osoby, dla których to miejsce wiąże się z historią rodzinną – ktoś z ich bliskich był więźniem lub zginął w Auschwitz-Birkenau – niż pozostali, niemający takich zapośredniczonych doświadczeń (72 proc. wobec 53 proc.).
Ponadto „zwiedzanie muzeum częściej przeciętnie deklarują mieszkańcy miast średnich (20 000-99 999 – 64 proc.), dużych (100 000-499 999 – 61 proc.) i największych (500 tys. i więcej ludności – 61 proc.), badani mający wyższe wykształcenie (66 proc.), uzyskujący wysokie dochody per capita (od 1800 zł do 2499 zł – 66 proc. oraz 2500 zł i więcej – 65 proc.) i najbardziej zaangażowani w praktyki religijne (65 proc.)”. Natomiast relatywnie rzadziej zwiedzanie muzeum deklarują „najmłodsi respondenci (18-24 lata – 44 proc.), najsłabiej wykształceni (33 proc.), uzyskujący najniższe dochody na osobę w gospodarstwie domowym (poniżej 900 zł – 40 proc.)”.
Jak zaznaczono niemal wszyscy badani twierdzą, że pamięć o Auschwitz jest dla nich czymś istotnym, w tym prawie sześciu na dziesięciu (59 proc.) przykłada do niej bardzo dużą wagę”. Z badania CBOS wynika, że w ciągu pięciu lat znaczenie tej pamięci jeszcze nieco wzrosło.
Ponad siedmiu na dziesięciu badanych wskazuje, że (71 proc.) pamięć o Auschwitz ma obecnie uniwersalne znaczenie – jest ważna dla każdego człowieka, całego świata” – podkreślono w badaniu. „Jedna dziesiąta (10 proc.) uważa pamięć o tym największym hitlerowskim obozie za istotną głównie dla Polaków, a ośmiu na stu (8 proc.) – dla osób, które były tam więzione lub doświadczyły innych prześladowań w czasie II wojny światowej oraz dla rodzin ofiar” – czytamy w raporcie.
Zwrócono uwagę, że „nieco mniej (6 proc.) podkreśla znaczenie pamięci o Auschwitz dla starszego pokolenia, które pamięta wojnę”. „Relatywnie niewielu uważa, że jest ona istotna przede wszystkim dla Żydów (2 proc.) lub też młodych, powojennych pokoleń (2 proc.)” – dodano.
„W ciągu ostatnich pięciu lat umocniło się przekonanie o uniwersalności symboliki Auschwitz i jednocześnie przybyło osób wskazujących na jej znaczenie dla Polaków. Ubyło natomiast uważających, że przynależy ona do przeszłości i jest ważna głównie dla ludzi pamiętających wojnę” – podkreślono w raporcie.
Z badania CBOS wynika, że „uniwersalne znaczenie Auschwitz częściej od innych podkreślają badani mający od 45 do 64 lat, mieszkańcy największych miast i ludzie najbardziej zaangażowani w praktyki religijne, natomiast relatywnie rzadziej – młodzi, w wieku od 25 do 34 lat”. „Wśród tych ostatnich w nieco większym stopniu niż przeciętnie podzielane jest przekonanie o istotnym znaczeniu historii tego miejsca głównie dla Polaków. O tym, że pamięć o Auschwitz ma znaczenie przede wszystkim dla ludzi starszych, którzy przeżyli wojnę, częściej niż inni mówią ankietowani mieszkający w małych miejscowościach (poniżej 20 tys. ludności)” – napisano w raporcie.
Nazwy takie jak „Oświęcim” i „Auschwitz” kojarzą się przede wszystkim z miejscem męczeństwa narodu polskiego (43 proc. badanych), a „trochę rzadziej – głównie z miejscem zagłady Żydów” – 38 proc. badanych. „Biorąc pod uwagę perspektywę dwudziestopięcioletnią, zauważyć można, że coraz częściej miejsce to kojarzone jest przede wszystkim z zagładą Żydów” – oceniono w raporcie.
„Inne sformułowane przez respondentów samodzielnie skojarzenia ze słowami Oświęcim/Auschwitz odnoszą się na ogół do miejsca męczeństwa lub do zagłady zarówno Żydów, jak i Polaków (70 proc.), wielu różnych narodowości (20 proc.), bądź też ogólnie do zagłady, tragedii, zbrodni nazizmu bez wyróżniania jakiejkolwiek narodowości (11 proc.)” – wyjaśniono.
Według badania CBOS słowa „Oświęcim”/„Auschwitz” głównie z zagładą Żydów „częściej niż inni kojarzą młodsi, a zwłaszcza najmłodsi ankietowani, mieszkający w największych miastach, respondenci mający wyższe wykształcenie, o dochodach per capita wynoszących co najmniej 1800 zł, rzadko lub w ogóle niepraktykujący religijnie”. Z kolei skojarzenia głównie z męczeństwem narodu polskiego „częściej mają ankietowani powyżej 35. roku życia, mieszkający w mniejszych miejscowościach (na wsiach i w miastach do 100 tys. mieszkańców), o dochodach per capita nieprzekraczających 1800 zł oraz praktykujący religijnie przynajmniej raz w miesiącu”.
Według CBOS istotne znaczenie w tym kontekście „odgrywają poglądy polityczne mierzone na skali lewica-centrum-prawica". „Badani identyfikujący się z prawicą lub centrum wyraźnie częściej niż pozostali wiążą »Oświęcim«/»Auschwitz« głównie z męczeństwem narodu polskiego. Natomiast respondenci utożsamiający się z lewicą w większości uważają, że jest to przede wszystkim miejsce zagłady Żydów” – wynika z badania.
Z raportu CBOS wynika, że pamięci o Auschwitz „przypisywane jest znaczenie uniwersalne - ponadpokoleniowe, niezależne od narodowości”. „Niemal powszechne wśród Polaków jest uznawanie jej za istotną dla siebie. Ponad jedna czwarta badanych jest w jakimś stopniu związana z historią symbolizowaną przez Auschwitz doświadczeniami bliskich, którzy byli więźniami tego lub innych niemieckich obozów koncentracyjnych i jenieckich” – napisano.
Wyjaśniono też, że nazwy „»Oświęcim«/»Auschwitz« trochę częściej kojarzone są z męczeństwem narodu polskiego niż żydowskiego”. Jak zaznaczono, „coraz częściej miejsce to w świadomości społecznej wiąże się przede wszystkim z zagładą Żydów”.
Badanie przeprowadzono metodą wywiadów bezpośrednich (face-to-face) wspomaganych komputerowo (CAPI) od 9 do 16 stycznia na liczącej 1016 osób reprezentatywnej próbie losowej dorosłych mieszkańców Polski.
