Papieże ostatniego stulecia. Strażnicy prawdy i duchowi przewodnicy świat

W obliczu burzliwego wieku XX i wyzwań XXI, papieże byli nie tylko pasterzami Kościoła katolickiego, ale również głosami sumienia w czasach totalitaryzmów, wojen i globalizacji. Od Piusa XI po Franciszka — każdy z nich pozostawił niezatarty ślad w historii Kościoła i świata.
Pius XI (1922–1939)
Achille Ratti urodził się 31 maja 1857 r. w Desio koło Mediolanu. Przed wyborem na papieża był wybitnym naukowcem i duchownym. Pracował jako bibliotekarz w Ambrozjańskiej Bibliotece w Mediolanie, a później jako prefekt Biblioteki Watykańskiej. Zyskał uznanie jako uczony, poliglota i znawca tekstów źródłowych. Po I wojnie światowej został nuncjuszem w Polsce (1918–1921), gdzie był świadkiem wojny polsko-bolszewickiej — modlił się wtedy publicznie o zwycięstwo Polski.
Został wybrany papieżem 6 lutego 1922 r., przyjmując imię Pius XI. Jego pontyfikat przypadł na niezwykle burzliwy okres międzywojenny. W 1929 r. podpisał z Królestwem Włoch Traktaty Laterańskie, które po raz pierwszy od likwidacji Państwa Kościelnego w 1870 r. uregulowały stosunki między Stolicą Apostolską a państwem włoskim. Dzięki temu powstało niezależne Państwo Watykańskie, a katolicyzm został uznany za religię państwową we Włoszech. Pius XI zdecydowanie sprzeciwiał się ideologiom totalitarnym. W encyklikach Non abbiamo bisogno (1931), Mit brennender Sorge (1937) i Divini Redemptoris (1937) Pius XI potępił odpowiednio: faszyzm włoski, niemiecki narodowy socjalizm i sowiecki komunizm. Był pierwszym papieżem, który tak jednoznacznie wystąpił przeciwko antysemityzmowi i rasizmowi, a także przeciwko instrumentalizacji religii przez reżimy totalitarne.
W ostatnich latach życia wyrażał coraz silniejsze obawy wobec polityki Mussoliniego i Hitlera. Planował zwołać międzynarodowy kongres katolicki przeciwko rasizmowi i dyskryminacji, jednak zmarł 10 lutego 1939 r., dzień przed jego rozpoczęciem. Jego śmierć do dziś budzi spekulacje, choć brak dowodów na działanie osób trzecich.
Pius XII (1939–1958)
Eugenio Pacelli urodził się 2 marca 1876 r. w Rzymie w rodzinie związanej z watykańskim środowiskiem prawniczym. Już jako młody duchowny wykazywał zdolności dyplomatyczne — reprezentował Stolicę Apostolską w Niemczech podczas I wojny światowej, a od 1930 r. pełnił funkcję sekretarza stanu u boku Piusa XI. Został wybrany papieżem 2 marca 1939 r., w dniu swoich 63. urodzin, zaledwie kilka miesięcy przed wybuchem II wojny światowej.
Pius XII kierował Kościołem w jednym z najciemniejszych okresów XX wieku. Jego postawa wobec nazizmu i Holokaustu do dziś wywołuje żywe debaty. Publicznie nie potępił jednoznacznie zagłady Żydów, jednak za kulisami podejmował wiele działań, by im pomagać — m.in. organizował schronienie w klasztorach i instytucjach kościelnych, zwłaszcza we Włoszech. Po wojnie jego polityka została doceniona przez wielu żydowskich przywódców religijnych. Zdecydowanie potępiał komunizm, a w 1949 r. ekskomunikował katolików popierających partie komunistyczne. Mocno angażował się w walkę z ateizmem i relatywizmem. Jego encykliki umacniały nauczanie Kościoła w obliczu kryzysów moralnych i ideologicznych. Pius XII był też bardzo maryjnym papieżem — ogłosił dogmat o Wniebowzięciu Najświętszej Maryi Panny (1950) i promował nabożeństwa fatimskie. Zmarł 9 października 1958 r. po długiej chorobie. Jego beatyfikacja pozostaje przedmiotem dyskusji, m.in. ze względu na rolę w czasie wojny.
Jan XXIII (1958–1963)
Angelo Giuseppe Roncalli urodził się 25 listopada 1881 r. w Sotto il Monte w północnych Włoszech w skromnej, chłopskiej rodzinie. Przez wiele lat pełnił funkcje dyplomatyczne: był delegatem apostolskim w Bułgarii, Turcji i Grecji, a podczas II wojny światowej pomagał żydowskim uchodźcom, wystawiając im dokumenty pozwalające uciec z terenów okupowanych. Przed wyborem na papieża był patriarchą Wenecji, a kardynałem został dopiero w 1953 roku. Wybór Roncallego na papieża w 1958 r. był dla wielu niespodzianką — postrzegano go jako kandydata „przejściowego” ze względu na wiek.
Tymczasem Jan XXIII zapisał się w historii jako reformator i papież przełomu. Już w 1959 r. zapowiedział zwołanie Soboru Watykańskiego II — pierwszego soboru od blisko stu lat. Chciał, aby Kościół otworzył się na świat współczesny, odnowił liturgię i podjął dialog ze światem zewnętrznym, innymi wyznaniami i religiami. Wprowadził też nowy styl sprawowania urzędu papieskiego — prostszy, bardziej serdeczny i ludzki. Zdobył ogromną sympatię wiernych jako „dobry papież Jan”. Zmarł 3 czerwca 1963 r. w opinii świętości. W 2014 roku został kanonizowany przez papieża Franciszka.
Paweł VI (1963–1978)
Giovanni Battista Montini urodził się 26 września 1897 r. w Concesio w północnych Włoszech. Był bliskim współpracownikiem Piusa XII, pełniąc przez wiele lat funkcję podsekretarza, a później substytuta w Sekretariacie Stanu. W 1954 r. został arcybiskupem Mediolanu, a w 1958 r. kardynałem. Po śmierci Jana XXIII został wybrany papieżem 21 czerwca 1963 r., przyjmując imię Paweł VI, nawiązujące do misyjnego ducha św. Pawła Apostoła.
Jego pontyfikat przypadł na burzliwy czas wdrażania reform Soboru Watykańskiego II, który sam doprowadził do końca. Wprowadził zmiany w liturgii, umożliwiając m.in. odprawianie Mszy świętej w językach narodowych. Był pierwszym papieżem, który podróżował po całym świecie — odwiedził m.in. Ziemię Świętą, Indie, USA, Australię i Afrykę, stając się papieżem dialogu. Paweł VI był też zaangażowany w dialog ekumeniczny i pojednanie z Kościołami wschodnimi. Zmarł 6 sierpnia 1978 r. w Castel Gandolfo i został beatyfikowany w 2014 roku, a kanonizowany w 2018 roku.
Jan Paweł I (1978)
Albino Luciani urodził się 17 października 1912 r. w Forno di Canale (dziś Canale d’Agordo) w północnych Włoszech, w ubogiej rodzinie robotniczej. Był biskupem Vittorio Veneto, a następnie patriarchą Wenecji. W 1973 r. został mianowany kardynałem przez Pawła VI. Znany był z prostoty, pokory i bardzo przystępnego stylu duszpasterskiego. Po śmierci Pawła VI został wybrany na papieża 26 sierpnia 1978 r., przyjmując podwójne imię Jan Paweł — na cześć swoich dwóch poprzedników i jako znak kontynuacji.
Pontyfikat Jana Pawła I trwał zaledwie 33 dni, co czyni go jednym z najkrótszych w historii. Jego nagła śmierć 28 września 1978 r., oficjalnie spowodowana zawałem serca, do dziś rodzi liczne spekulacje i teorie spiskowe. Mimo krótkiego czasu zdążył zdobyć serca wiernych swoim uśmiechem, bezpośredniością i prostotą. Odmówił uroczystej koronacji, wybierając skromną inaugurację pontyfikatu, i zaczął nieformalne reformy stylu papieskiego. Nazywano go „uśmiechniętym papieżem”. Został beatyfikowany w 2022 r. przez papieża Franciszka.
Jan Paweł II (1978–2005)
Karol Wojtyła urodził się 18 maja 1920 r. w Wadowicach. W czasie II wojny światowej działał w podziemnym seminarium duchownym i teatrze, a po wojnie szybko został dostrzeżony jako intelektualista i duszpasterz młodzieży. W wieku zaledwie 38 lat został biskupem pomocniczym Krakowa, a w 1964 r. arcybiskupem. W 1967 r. Paweł VI mianował go kardynałem. Po śmierci Jana Pawła I, 16 października 1978 r., Karol Wojtyła został wybrany na papieża jako pierwsza osoba spoza Włoch od 455 lat. Jego wybór był przełomowy nie tylko dla Kościoła, ale też całego świata.
Jan Paweł II był papieżem pielgrzymem — odbył ponad sto podróży zagranicznych i odwiedził niemal wszystkie kontynenty. Niezłomnie bronił godności człowieka, życia od poczęcia do naturalnej śmierci, wolności religijnej i praw narodów. Odegrał kluczową rolę w demontażu komunizmu w Europie Środkowo-Wschodniej, zwłaszcza poprzez wsparcie dla „Solidarności” w Polsce. W 1981 r. został ciężko ranny w zamachu na placu św. Piotra, co tylko umocniło jego duchowy autorytet. Głosił sprzeciw wobec relatywizmu, kultury śmierci i dechrystianizacji Zachodu. Jego pontyfikat zakończyła długa choroba, podczas której nie ukrywał cierpienia. Zmarł 2 kwietnia 2005 roku i został ogłoszony świętym w 2014 roku. Jego pontyfikat był jednym z najdłuższych i najważniejszych w historii Kościoła.
Benedykt XVI (2005–2013)
Joseph Ratzinger urodził się 16 kwietnia 1927 r. w bawarskim miasteczku Marktl am Inn. W młodości był świadkiem upadku III Rzeszy, a po wojnie został kapłanem i wybitnym teologiem. Uczestniczył jako doradca w pracach Soboru Watykańskiego II. W 1977 r. został arcybiskupem Monachium i Fryzyngi, a w 1981 r. Jan Paweł II mianował go prefektem Kongregacji Nauki Wiary — jednego z najważniejszych urzędów w Watykanie. Przez ponad dwie dekady był bliskim współpracownikiem papieża, dbając o czystość doktryny katolickiej.
Po śmierci Jana Pawła II został wybrany papieżem 19 kwietnia 2005 roku. Jako Benedykt XVI kontynuował linię poprzednika, ale też nadał pontyfikatowi wyraźnie teologiczny, refleksyjny charakter. W słynnym przemówieniu w Ratyzbonie (2006) ostrzegł przed niebezpieczeństwami irracjonalności w religii i przemocy w imię Boga, co wywołało międzynarodowe kontrowersje, zwłaszcza w świecie islamu. Benedykt XVI był też papieżem, który stanowczo zmierzył się z dramatem nadużyć seksualnych w Kościele. Jego decyzja o ustąpieniu z urzędu w 2013 r., podyktowana słabym stanem zdrowia, była wydarzeniem bez precedensu od czasów średniowiecza. Zmarł 31 grudnia 2022 r. jako papież senior, żyjący w modlitwie i ciszy.
Franciszek (2013–2025)
Jorge Mario Bergoglio urodził się 17 grudnia 1936 r. w Buenos Aires w rodzinie włoskich imigrantów. Po studiach chemicznych wstąpił do zakonu Jezuitów, gdzie z czasem został prowincjałem, a później arcybiskupem Buenos Aires. Znany z prostoty, życia wśród ubogich i krytycznego podejścia do klerykalizmu, został mianowany kardynałem w 2001 roku. Po rezygnacji Benedykta XVI został wybrany na papieża 13 marca 2013 roku — jako pierwszy jezuita, pierwszy papież z Ameryki Południowej i pierwszy, który przyjął imię Franciszek, inspirowane św. Franciszkiem z Asyżu.
Pontyfikat Franciszka trwał ponad 12 lat i był czasem intensywnych reform i kontrowersji. Znany z otwartości na dialog, wrażliwości społecznej i postulatów synodalności, podejmował tematy migracji, ekologii, braterstwa i wykluczenia. Wzbudzał entuzjazm wśród wielu katolików na świecie, ale i krytykę środowisk konserwatywnych za odejście od tradycyjnego katolickiego nauczania. Dążył do reformy Kurii Rzymskiej i większego udziału świeckich, w tym kobiet, w życiu Kościoła. Zmarł 21 kwietnia 2025 roku w wieku 88 lat.
Źródło: Republika
Dziękujemy, że przeczytałaś/eś nasz artykuł do końca.
Bądź na bieżąco! Obserwuj nas w Wiadomościach Google.
Jesteśmy na Youtube: Bądź z nami na Youtube
Jesteśmy na Facebooku: Bądź z nami na FB
Jesteśmy na platformie X: Bądź z nami na X