W ubiegły wtorek – 21 grudnia – Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydał wyrok w sprawie rumuńskiego Trybunału Konstytucyjnego. W opublikowanym fragmencie orzeczenia TSUE czytamy, że: „Prawo unijne nie stoi na przeszkodzie temu, by orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego były wiążące dla sadów powszechnych, pod warunkiem zagwarantowania w szczególności niezależności Trybunału Konstytucyjnego od władzy ustawodawczej i wykonawczej. Z drugiej strony prawo UE wyklucza odpowiedzialność dyscyplinarną sędziów krajowych z powodu nieprzestrzegania takich decyzji”. 

Do orzeczenia TSUE odniósł się na Twitterze Sędzia Sądu Najwyższego Kamil Zaradkiewicz. 

TSUE w dzisiejszym wyroku „rozbraja” konstytucyjne systemy państw członkowskich UE w debacie o pierwszeństwie - uznaje, że nie można karać dyscyplinarnie sędziów za odmowę stosowania konstytucji z powołaniem się na prawo UE. https://t.co/XrZu8JfbRE

— Kamil Zaradkiewicz (@k_zaradkiewicz1) December 21, 2021

Rumuński Sąd Konstytucyjny potwierdza wyższość konstytucji nad orzecznictwem TSUE. https://t.co/gfPWLZ62vl

— Kamil Zaradkiewicz (@k_zaradkiewicz1) December 27, 2021

Odnosząc się do orzeczenia TSUE z 21 grudnia Sąd Konstytucyjny Rumunii wskazał, że decyzja Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości nie może być stosowana bez zmiany konstytucji. Potwierdzono tym samym prymat konstytucji nad prawem unijnym i orzeczeniami TSUE.

Rumuński Sąd Konstytucyjny potwierdza wyższość konstytucji nad orzecznictwem TSUE. https://t.co/gfPWLZ62vl

— Kamil Zaradkiewicz (@k_zaradkiewicz1) December 27, 2021

Prymat konstytucji RP

Co ciekawe, KE wysłała list do polskiego rządu, domagając się od premiera Polski wycofania jego wniosku do polskiego Trybunału Konstytucyjnego. We wniosku tym premier zwrócił się do TK o zbadanie zgodności z polską konstytucją trzech przepisów Traktatu o Unii Europejskiej. Zawarł w nim m.in. pytania o zgodność z konstytucją RP zasady pierwszeństwa prawa UE.

Polski TK, który zajmie się pytaniami polskiego premiera w lipcu, nie będzie orzekał po raz pierwszy w kwestii relacji prawa wspólnotowego i krajowego.

Minister ds. europejskich Konrad Szymański zwracał uwagę, że TK wydawał już wcześniej wyroki w sprawie zgodności aktów prawa UE, w tym traktatów UE z polską konstytucją. Chodzi o orzeczenia z 2005 i 2010 roku, które – jak powiedział Szymański – „opierały się na prymacie konstytucji RP oraz konieczności uzgodnienia obu porządków prawnych w przypadku kolizji”. Zwrócił też uwagę, że Komisja Europejska wtedy nie reagowała.

Polska i Niemcy nie są jedynymi krajami członkowskim, w których wydane zostały takie orzeczenia. Podobnie wyroki, wskazujące na prymat prawa krajowego nad unijnym, zapadały m.in. we Francji, Czechach, Włoszech, Hiszpanii, czy na Litwie.

Niemcy

Niemiecki Trybunał Konstytucyjny w maju 2020 r. uznał, że Europejski Bank Centralny (EBC) przekroczył swoje uprawnienia, skupując od 2015 roku obligacje krajów strefy euro. Według niemieckich sędziów było to częściowo niezgodne z niemiecką konstytucją. Niemiecki Trybunał podważył tym samym wcześniejsze orzeczenie Trybunału Sprawiedliwości UE, który w grudniu 2018 roku zaakceptował skup obligacji.

Francja

W kwietniu tego roku, francuska Rada Stanu będąca odpowiednikiem najwyższego sądu administracyjnego, orzekła w uzasadnieniu decyzji dot. zbierania danych przez operatorów komórkowych, że francuska konstytucja pozostaje nadrzędna wobec prawa europejskiego.

Hiszpania

Tymczasem w styczniu 2020 r. Sąd Najwyższy Hiszpanii odrzucił wyrok TSUE w sprawie w sprawie Oriola Junquerasa, który został wybrany na europosła, dając do zrozumienia, że porządek prawny Hiszpanii jest ważniejszy niż unijny.

Inne wyroki

Podobne wyroki były też wydawane w poprzednich dekadach. Przykładowo, litewski Trybunał Konstytucyjny w 2006 r. orzekł, że prawo UE ma pierwszeństwo nad zwykłymi aktami prawnymi litewskiego parlamentu, ale nie nad konstytucją Litwy. Również w 2006 r. Sąd Konstytucyjny Czech w wyroku dot. kwot cukrowych odrzucił doktrynę bezwzględnego pierwszeństwa prawa wspólnotowego. Wcześniej, w 2001 r. francuska Rada Stanu wydała wyrok, wskazując, że zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego nie może podważać mocy francuskiej konstytucji.