W ocenie NIK zbyt rzadko osiągany jest długookresowy cel aktywizacji bezrobotnych, jakim jest utrzymanie zatrudnienia. Aktywizację uznaje się za skuteczną, jeśli osoba bezrobotna znalazła zatrudnienie na wolnym rynku w ciągu trzech miesięcy od zakończenia aktywizacji i nie powróciła w tym czasie  do rejestru bezrobotnych. W latach 2011 - 2013 tak rozumiana skuteczność  staży wyliczona przez NIK wynosiła od 33 do 39 proc., a szkoleń od 18 do 21 proc.

NIK wskazuje, że po upływie roku od zakończenia aktywizacji wskaźniki skuteczności były jeszcze niższe. Trwałość zatrudnienia dla nowo zatrudnionych po stażach wahała się w przedziale od 23 do 29 proc., i od 12 do 17 proc. po szkoleniach.

Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej nie dysponuje rzetelną wiedzą  dotyczącą efektów aktywizacji – ocenia NIK w raporcie. Zdaniem kontrolerów ministerialny wskaźnik efektywności szkoleń i staży zawyża skuteczność efektów aktywizacji bezrobotnych o niemal 1/3 (od ok. 17 do 27 proc.).

Dzieje się tak dlatego, że stosowany w Ministerstwie system informatyczny Syriusz zlicza wszystkie osoby ogółem wyrejestrowywane z rejestru bezrobotnych, także te, które niekoniecznie znalazły stałą pracę, a tylko zostały zakwalifikowane do udziału w jednym z projektów aktywizujących – wyjaśnia NIK w raporcie.

Izba zwróciła również uwagę, że podobnie zawyżone są dane dotyczące skuteczności poszczególnych form aktywizacji zatrudnieniowej, m.in. tworzenia stanowisk pracy oraz jednorazowych dotacji na podjęcie działalności gospodarczej, a w mniejszym zakresie - również robót publicznych i prac interwencyjnych.

Wedle kontrolerów nagminną praktyką jest nadużywanie staży jako źródła darmowej siły roboczej. Pracodawcy, nie ponosząc kosztów staży (które pokrywane są ze środków Funduszu Pracy), chętnie angażowali się w taką formę aktywizacji – wskazuje NIK, wyjaśniając, że pracodawcy kierowali się głównie własnym interesem ekonomicznym.

Wielu pracodawców organizowało we współpracy z urzędami nawet po kilkadziesiąt staży, przyjmując na nie nawet po kilkudziesięciu bezrobotnych. Po zakończeniu aktywizacji w tej formie nie zatrudniali najczęściej ani jednego bezrobotnego stażysty, bądź zatrudniali tylko pojedyncze osoby. Urzędy pracy tolerowały to w trosce o doraźne zapewnienie bezrobotnym i ich rodzinom środków do życia – wskazuje Najwyższa Izba Kontroli.

W dłuższej perspektywie czasowej urzędy nie monitorują osób, które udało im aktywizować. Z tego powodu nie są znane realne efekty aktywizacji osób bezrobotnych. NIK przy tym wskazuje, że monitorowanie pozwoliłoby określić skuteczność poszczególnych działań aktywizacyjnych, ocenić solidność pracodawców, a także poprawić wiarygodność danych statystycznych.