Skala zanieczyszczenia powietrza uzależniona jest także od lokalnych uwarunkowań związanych z gęstością zabudowy, ukształtowaniem terenu i warunkami klimatycznymi. Szczególne znaczenie ma nieodpowiednie planowanie przestrzenne, przyczyniające się do blokowania naturalnych korytarzy napowietrzających w centrach miast.

Krajowy Program Ochrony Powietrza

Ministerstwo Środowiska przygotowało dokument wskazujący kompleksowe działania, które są niezbędne, by poprawić jakość powietrza w Polsce – Krajowy Program Ochrony Powietrza (KPOP). Prace nad realizacją KPOP nadzoruje międzyresortowy Komitet Sterujący ds. KPOP, którego przewodniczącym jest Paweł Sałek, wiceminister środowiska.

„W Komitecie Sterującym ds. KPOP koordynujemy działania wielu resortów w obszarach legislacji, finansowania oraz budowania świadomości problemu smogu i rozwiązań gotowych dla Polaków” – stwierdza wiceminister Sałek.

Zgodnie z KPOP Minister Środowiska wyszedł z inicjatywą rozpoczęcia niezbędnych prac legislacyjnych. Do Ministra Energii zwrócił się z potrzebą określenia standardów dla paliw stałych ze względu na rodzaj i wielkość instalacji spalania paliw, a do Ministra Rozwoju z potrzebą wprowadzenia standardów emisyjnych dla kotłów, w szczególności na paliwa stałe dla sektora bytowo-komunalnego.

„Dzięki przyjętym przepisom ws. jakości kotłów używanych w domach (rozporządzenie Ministra Rozwoju i Finansów w sprawie kotłów na paliwa stałe, które obowiązuje od 1 października 2017r.) od lipca 2018 r. roku w sprzedaży dostępne będą tylko kotły, które spełniają najwyższe standardy emisyjne” – informuje minister środowiska prof. Jan Szyszko.

Na Radę Ministrów zostały również przekazane przez Ministerstwo Energii projekty przepisów dotyczących jakości paliw używanych w domowych kotłach (projekt ustawy o zmianie ustawy o systemie monitorowania i kontrolowania jakości paliw wraz z rozporządzeniami).

„Założeniem rządu jest doprowadzenie do tego, aby w dobrym kotle było spalane dobre paliwo” – dodaje wiceminister środowiska Paweł Sałek, pełnomocnik rządu ds. polityki klimatycznej.

W resorcie środowiska zakończyły się także prace legislacyjne dotyczące wdrożenia unijnej dyrektywy w sprawie ograniczenia emisji niektórych zanieczyszczeń do powietrza ze średnich obiektów energetycznego spalania (tzw. dyrektywa MCP). Dotyczy to obiektów o mocy od 1-50 MW.

Ponadto, parlament RP 22. grudnia 2017 r. przyjął nowelizację ustawy o zmianie ustawy o Inspekcji Ochrony Środowiska oraz ustawy Prawo ochrony środowiska. Wprowadza ona rozwiązania związane z poprawą jakości prowadzonych pomiarów zanieczyszczeń powietrza na terenie kraju.

Minister Środowiska wspierał także zmianę rozporządzenia Ministra Energii w sprawie szczegółowych zasad kształtowania i kalkulacji taryf oraz rozliczeń w obrocie energią elektryczną, które weszło w życie w dniu 30 grudnia 2017 r. Celem tych zmian jest wprowadzenie taryf z niższymi cenami i stawkami opłat w godzinach nocnych dla gospodarstwach domowych.

Samorządy mogą chronić jakość powietrza

W ramach znowelizowanej przez Ministerstwo Środowiska ustawy – Prawo ochrony środowiska (tzw. ustawa antysmogowa), władze samorządowe mogą określać wymagania dla paliw i urządzeń grzewczych stosowanych w domach. Na podstawie tych przepisów przyjętych zostało 8 uchwał antysmogowych: dla miasta Krakowa, oraz dla województw: małopolskiego, śląskiego, opolskiego, mazowieckiego, łódzkiego, dolnośląskiego i wielkopolskiego. Natomiast w województwie podkarpackim prace nad takim dokumentem dobiegają końca.

Elementem koniecznym do poprawy jakości powietrza w Polsce jest wsparcie finansowe.

„W latach 2015-2017 ze środków finansowych, będących w dyspozycji NFOŚiGW oraz wojewódzkich funduszy (wfośigw), zainwestowano wypłacono ponad 2 mld zł na działania poprawiające jakość powietrza, w tym ok. 1,7 mld zł na rozbudowę sieci ciepłowniczych i przyłączania do nich gospodarstw domowych” – podkreśla prof. Jan Szyszko, minister środowiska.

„W sumie, do 2020 r. na działania poprawiające jakość powietrza resort środowiska przeznaczy ok. 10 mld zł” – dodaje.

Dodatkowo, resort środowiska wspiera rozwój projektów geotermalnych, gdyż energia geotermalna jest całkowicie bezemisyjna. Dotychczas zostały podpisane dwie umowy dotacji w tym obszarze. Unijne pieniądze (POIiŚ) otrzymają: Geotermia Podhalańska – 12,2 mln zł oraz Geotermia Toruń – 19,5 mln zł.

Ministerstwo Środowiska prowadzi także działania edukacyjne.

„Chcemy zwiększać świadomość ekologiczną w społeczeństwie nt. konieczności poprawy jakości powietrza a także świadomość istniejących i gotowych do zastosowania przez Polaków rozwiązań finansowanych przez Ministerstwo Środowiska. Dlatego w ramach działań edukacyjnych przygotowaliśmy m.in. poradnik: "Czyste ciepło w moim domu z paliw stałych" – informuje wiceminister Sałek.

Opracowany został również informator i materiały promocyjne. Dokumenty te zawierają praktyczne porady dla użytkowników domowych urządzeń grzewczych, jak również informacje dot. pozyskiwania środków finansowych na wymianę starych wysoko emisyjnych pieców na urządzenia przyjazne środowisku.

Kampanię edukacyjną w tym obszarze prowadzi także nadzorowany przez Ministerstwo Środowiska – Instytut Ochrony Środowiska-Państwowy Instytut Badawczy (ogólnopolski projekt "Stop Smog").

Z kolei Główny Inspektorat Ochrony Środowiska prowadzi działania edukacyjne m.in. poprzez Portal Jakości Powietrza i aplikację mobilną „Jakość powietrza w Polsce”.

Ponadto w działania edukacyjne włączyły się także inne resorty, w tym przede wszystkim resort zdrowia, który od 6 września 2017 r. prowadzi ogólnokrajową kampanię pt. „Czas na czyste powietrze”.

Na wniosek Komitetu Sterującego ds. KPOP, którym kieruje wiceminister Paweł Sałek, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji podjęło współpracę z Komendą Główną Policji w zakresie prowadzenia badań spalin w trakcie kontroli drogowej (akcja „SMOG”). Od lipca 2017 r. dokonano kontroli 97 337 pojazdów, stwierdzono 956 ujawnionych nieprawidłowości przy wykorzystaniu analizatorów spalin oraz zatrzymano 1399 dowodów rejestracyjnych.

Na wniosek Ministra Środowiska NFOŚiGW podjął współpracę z Ministerstwem Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. Jej celem jest przeszkolenie pracowników socjalnych Miejskich Ośrodków Pomocy Społecznej m.in. ws. możliwości pozyskania środków na wymianę przestarzałych urządzeń grzewczych. W ramach pierwszej tury, w szkoleniach uczestniczyło 321 pracowników socjalnych MOPS oraz pracowników urzędów wojewódzkich z 16 województw.

Za monitoring jakości powietrza w Polsce odpowiada – nadzorowany przez Ministerstwo Środowiska – Główny Inspektorat Ochrony Środowiska. Zgodnie z aktualnym Programem Państwowego Monitoringu Środowiska na lata 2016-2020 na bieżąco realizuje on zadanie polegające na rozwoju sieci pomiarowych. GIOŚ zaplanował także zakup dodatkowych 426 sztuk urządzeń, w tym 20 szt. stacji mobilnych. Dotychczas zakupionych zostało 25 sztuk urządzeń pomiarowych, w tym 16 pyłomierzy, które zostały już przekazane do 16 wojewódzkich inspektoratów ochrony środowiska.

Prawodawstwo unijne (dyrektywa 2008/50/WE) przewiduje poziomy alarmowe ze względu na ochronę zdrowia ludzi wyłącznie dla trzech substancji tj. dwutlenku azotu, dwutlenku siarki oraz ozonu. Nie przewiduje natomiast poziomu alarmowego dla pyłu PM10. Poszczególne państwa członkowskie, jeżeli podejmują taką decyzję, ustalają go indywidualnie.

Wprowadzony w Polsce, nieobligatoryjny w prawie UE, poziom alarmowy i informowania dla pyłu PM10 ma na celu ochronę zdrowia ludzkiego. Poziom alarmowy dla pyłu PM10 wynosi300 µg/m3, a poziom informowania dla pyłu PM10 to 200 µg/m3.

W Polsce istnieje obowiązek podejmowania działań zaradczych już w przypadku stwierdzenia ryzyka przekroczenia nie tylko poziomu alarmowego i informowania, ale nawet w przypadku ryzyka przekroczenia poziomu dopuszczalnego i docelowego. Dla pyłu PM10 wynosi on 50 µg/m3 (wartość średniodobowa) – jest to wartość jednakowa dla wszystkich państw Unii Europejskiej. Działania zaradcze są podejmowane przez jednostki samorządu terytorialnego w ramach planów działań krótkoterminowych, przyjmowanych w drodze uchwały sejmiku województwa.

Większość kierunków działań określonych w KPOP znalazło swoje odzwierciedlenie w przyjętych 25. kwietnia 2017 r. przez Radę Ministrów rekomendacjach, przygotowanych przez Komitet Ekonomiczny Rady Ministrów – tzw. Program pt. „Czyste powietrze”.

Ministerstwo Środowiska zaproponowało również wprowadzenie działań na rzecz poprawy jakości powietrza do nowej, kluczowej dla rozwoju Polski „Strategii na rzecz odpowiedzialnego rozwoju”, która została przyjęta przez Radę Ministrów 14 lutego 2017 r.

Z kolei potrzeba ograniczenia emisji z transportu drogowego znalazła się w Planie Rozwoju Elektromobilności „Energia dla Przyszłości”, który został przyjęty przez Radę Ministrów 16 marca 2017 r.

Elektromobilność sposobem na czystsze powietrze

"Problem zanieczyszczenia powietrza wynika także z emisji spalin przez środki komunikacji. Dlatego konieczne jest zwiększenie liczby ekologicznych pojazdów osobowych i autobusów w polskich miastach” – zauważa wiceminister środowiska Paweł Sałek.

W ramach działań na rzecz rozwoju elektromobilności w Polsce resort środowiska przeznaczy m.in. ponad 2 mld zł na zakup ok. tysiąca innowacyjnych autobusów bezemisyjnych. Środki zapewni NFOŚiGW w ramach Programu realizowanego przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju „Bezemisyjny Transport Publiczny” (BTP).

Ponadto w Narodowym Centrum Badań i Rozwoju realizowanych jest 5 projektów dotyczących bezemisyjnego transportu, w tym: Bezemisyjny Transport Publiczny (autobusy), Bezemisyjny Transport Publiczny (infrastruktura sieciowa), Bezemisyjny samochód dostawczy do 3.5 t, Grand Challenge dla pojazdów autonomicznych oraz Bezemisyjny Carsharing.