Przejdź do treści
15:22 Turcja: zatrzymano szefów firmy zbrojeniowej podczas śledztwa o szpiegostwo
14:21 Pakistan: Co najmniej 34 osoby zginęły, a ponad 210 tys. ewakuowano z powodu powodzi
13:15 Ukraina: Już 15 ofiar śmiertelnych, w tym czworo dzieci, po atakach Rosji na Kijów
12:59 Pomorskie: Obelisk na cmentarzu żydowskim w Skarszewach został oblany farbą
12:45 Śląskie: Ścigany od 20 lat mężczyzna zatrzymany na A1
12:04 Polska: Czerwone flagi na kąpieliskach w północnej Polsce z powodu m.in. sinic i wysokich fal
11:02 USA: Biały Dom po niecałym miesiącu zdymisjonował szefową rządowej agencji zdrowia
10:59 Polska: Prezydent Karol Nawrocki z małżonką zapraszają do Narodowego Czytania poezji Kochanowskiego
Wydarzenie Klub „Gazety Polskiej” Białystok Centrum zaprasza na obchody 79. rocznicy zamordowania Danuty Siedzikówny „Inki” w czwartek, 28 sierpnia, o godz. 17:00 do Kościoła pw. Zwiastowania NMP przy ul. Chętnika 80 w Białymstoku
Wydarzenie Klub „Gazety Polskiej” Częstochowa zaprasza do składania podpisów pod wnioskiem o referendum ws. nielegalnej migracji przez cały sierpień od 12-tej do 17-tej pod Jasną Górą przy wjeździe na parking od ul.Klasztornej
Wydarzenie W czwartek 28 sierpnia 2025r. o godzinie 16:00, w auli Wyższej Szkoły Ekonomicznej, przy ul. Zwycięstwa 14 w Białymstoku odbędzie się spotkanie z Prezesem PiS Jarosławem Kaczyńskim
Wydarzenia Klub "Gazety Polskiej" w Piotrkowie Tryb., zaprasza na PIOTRKOWSKI MARSZ PATRIOTYCZNY 1.09 godz. 18:00. Rozpoczęcie: skrzyżowanie ulicy Słowackiego z Kostromską
Wydarzenie Klub "Gazety Polskiej" Gorzów Wielkopolski zaprasza na "Marsz ponad podziałami w obronie granic", 29 sierpnia (piątek), g. 16, z pl. Grunwaldzkiego, zakończenie przy Katedrze.Gorzów Wlkp.
Wydarzenia Klub "Gazety Polskiej" w Sydney zaprasza na manifestację wspierającą żądania Polski o należne reparacje za straty II Wojny Światowej, przed Konsulatem Niemiec, 29 sierpnia (piątek), g. 1-3 pm., 100 William Street, Woolloomooloo, Sydney
Wydarzenie Klub „Gazety Polskiej” we Wrocławiu zaprasza na demonstrację pt. ”Żądamy należnych Polsce Reparacji od Niemiec”, 1 września (poniedziałek), g. 12 pod Urzędem Wojewódzkim, Wrocław
Wydarzenie Klub „Gazety Polskiej” w Poznaniu zaprasza w 86. rocznicę wybuchu II WŚ na demonstrację w sprawie wypłacenia Polsce reparacji przez Niemcy, 1 września (poniedziałek), g. 12, Konsulat Honorowy Republiki Federalnej Niemiec ul. Iłłakowiczówny 11 P
Wydarzenie Klub „Gazety Polskiej” w Krakowie, Ryszard Majdzik oraz m.in. Barbara Nowak, organizacje patriotyczne zapraszają na manifestację ws. reparacji wojennych, 1 września, g. 18, przed Konsulatem Niemieckim, ul. Stolarska, Kraków
Wydarzenie Klub "Gazety Polskiej" w Łukowie zaprasza na powiatowe obchody 86. rocznicy wybuchu II Wojny Światowej, 1 września, g. 17, Cmentarz Św. Rocha, Łuków
Wydarzenie Klub Gazety Polskiej w Zielonej Górze i poseł Jerzy Materna zapraszają 5 września o g. 18:00, na spotkanie z dr Józefem Orłem, prezesem Klubu Ronina oraz Markiem Budziszem, ekspertem "Strategy and Future". Miejsce: Centrala Studio Al. Zjednoczenia 92
Wydarzenie Kluby "Gazety Polskiej" USA zapraszają na spotkanie z Tomaszem Sakiewiczem, red. nacz. "Gazety Polskiej", prezesem TV Republika, 6 września (sobota), g. 7 PM. Parafia Matki Boskiej Częstochowskiej w Bostonie, 655 Dorchester Avenue, Boston, MA 021127
Wydarzenie Kluby "Gazety Polskiej" USA zapraszają na spotkanie z Tomaszem Sakiewiczem, red. nacz. "Gazety Polskiej", prezesem TV Republika, 7 września (niedziela), g. 1:00 PM. (po Mszy Św.- g. 11.00 AM) Parafia Św. Kazimierza, 91 Pulaski St., Newark, NJ
Wydarzenie Klub Gazety Polskiej w Bytomiu zaprasza 8 września na spotkanie z Jakubem Maciejewskim, Anną Zyzek oraz Pawłem Piekarczykiem. Restauracja "W Starym Kinie", ul. Alojzjanów 27. Początek godz. 18:00.
Wydarzenie Klub "GP" w Aleksandrowie Łódzkim zaprasza 9 września na spotkanie z Piotrem Nisztorem. Hotel i Restauracja Pelikan, ul. Wierzbińska 58 Aleksandrów Łódzki. Godz. 18.00
Wydarzenie Klub "GP" Warszawa zaprasza na protest w 86. rocznicę wybuchu II Wojny Światowej pod Ambasadą Niemiec pt. "Upominamy się o pamięć, prawdę i sprawiedliwość!", 1.09 (poniedziałek), g. 18, Ambasada Republiki Federalnej Niemiec, ul. Jazdów 12/2, Warszawa
Wydarzenie Klub "Gazety Polskiej" w Długołęce zaprasza na Narodowe Czytanie - Jan Kochanowski Poezje, 6 września (sobota), g. 11, plebania Kościół pw. św. Michała Archanioła ul. Wiejska 24
Portal tvrepublika.pl informacje z kraju i świata 24 godziny na dobę przez 7 dni w tygodniu. Nie zasypiamy nigdy. Bądź z nami!

77 lat temu Niemcy wymordowali rodzinę Ulmów. Dziś Dzień Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką

Źródło: Fot. PAP/Darek Delmanowicz

24 marca obchodzimy Narodowy Dzień Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką. Wybór daty nawiązuje do dnia, w którym Niemcy w 1944 r. zamordowali w Markowej rodzinę Ulmów: Józefa i Wiktorię oraz ich dzieci, wraz z ukrywającymi się u nich Żydami.

Dzień Pamięci, który z inicjatywy prezydenta Andrzeja Dudy został w 2018 r. ustanowiony przez parlament, jest wyrazem czci dla wszystkich obywateli polskich – niezależnie od narodowości – którzy pomagali Żydom poddanym ludobójczej eksterminacji przez niemieckich okupantów. Wybór daty nawiązuje do dnia, w którym Niemcy zamordowali w Markowej (dzisiejsze województwo podkarpackie) rodzinę Ulmów. 24 marca 1944 r. życie stracili Józef Ulma, jego ciężarna żona Wiktoria, ich szóstka małoletnich dzieci, a także ośmioro ukrywanych przez polską rodzinę Żydów z rodzin Didnerów, Grünfeldów i Goldmanów.

????24.03

Narodowy Dzień Pamięci Polaków ratujących Żydów podczas okupacji niemieckiej to nowe, ale bardzo ważne święto państwowe. To jest dzień, w którym państwo polskie składa hołd swoim bohaterom. – Minister @wkolarski. pic.twitter.com/v144EVfxfU

— Kancelaria Prezydenta (@prezydentpl) March 23, 2021

Polacy, ale także przedstawiciele innych krajów, którzy w czasie okupacji niemieckiej ratowali Żydów, otrzymują odznaczenie honorowe przyznawane od 1963 r. przez izraelski Instytut Yad Vashem (hebr. „Miejsce i imię”) – Instytut Pamięci Męczenników i Bohaterów. Sprawiedliwymi wśród Narodów Świata są osoby nieżydowskiego pochodzenia, które podczas II wojny okazały Żydom bezinteresowną pomoc. Na swojej stronie internetowej Yad Vashem podaje, że do 1 stycznia 2020 r. wyróżnił ponad 27 712 bohaterów, w tym 7 112 Polaków, którzy tworzą największą grupę Sprawiedliwych spośród obywateli 51 krajów świata.

Ludzie dobrzy i bogobojni

Tytulatura Sprawiedliwych wśród Narodów Świata nawiązuje do żydowskiej tradycji. Termin ten oznaczał nie-Żydów, którzy byli ludźmi dobrymi i bogobojnymi. Również na medalu przyznawanym Sprawiedliwym jest wybita sentencja z Talmudu – „Kto ratuje jedno życie, ratuje cały świat” (Talmud Babiloński, Sanhedryn, 37a).

Ratujący Żydów w czasie Zagłady odznaczani są za aktywną działalność na rzecz ocalenia jednego lub więcej Żydów. Okazywana pomoc mogła mieć formę działalności indywidualnej lub zorganizowanej i polegała np. na doraźnym lub długotrwałym ukrywaniu, organizowaniu kryjówek, ucieczek z gett, dostarczaniu fałszywych dokumentów, pieniędzy, żywności czy leków. Tytuł Sprawiedliwego może zostać nadany za życia lub pośmiertnie. O przyznanie honorowego tytułu mogą występować ocaleni oraz ich krewni, a w wyjątkowych sytuacjach zgłoszenia mogą składać ratujący, krewni ratujących, a także świadkowie wydarzeń.

Medal, dyplom i tabliczka

Sprawiedliwi honorowani są podczas uroczystych ceremonii, które odbywają się na całym świecie. Otrzymują medal i dyplom honorowy, a ich nazwiska zostają wyryte na pamiątkowej tablicy w Ogrodzie Sprawiedliwych w Jerozolimie.

Wśród polskich Sprawiedliwych medalem zostali odznaczeni m.in. Władysław Bartoszewski (1965), Irena Sendlerowa (1965), Jan i Antonina Żabińscy (1965), Jan Karski (1975), Igor Abramow-Newerly (1982), Jarosław i Anna Iwaszkiewiczowie (1988), Aleksander Kamiński (1991), Eryk Lipiński (1991), Józef i Wiktoria Ulmowie (1995). Liczba polskich Sprawiedliwych – jak zaznacza m.in. Muzeum Polin – nie oddaje jednak w pełni skali zjawiska udzielania pomocy Żydom w okupowanej Polsce, a wielu ratujących wciąż pozostaje nieznanych.

Niemożliwe, byśmy poznali rzeczywistą liczbę Polaków ratujących Żydów

Jak zauważa wiceprezes IPN Mateusz Szpytma, nie da się do końca zweryfikować, ilu Polaków ratowało Żydów. „Te szacunki, które mówią o ratowaniu Żydów, zależą od tego, jak definiujemy pojęcie »Polacy ratujący Żydów«; rzeczywiście szacunki oscylują pomiędzy kilkudziesięcioma tysiącami, najczęściej pada liczba ok. 300 tys.” – wyjaśnia Szpytma. Wiceprezes IPN zastrzegł, że chociaż nie jest już możliwe, abyśmy poznali rzeczywistą liczbę Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką, „przez dokładne badania możemy jednak sprawić, że te szacunki będą znacznie bardziej precyzyjne”.

W krajach znajdujących się pod okupacją niemiecką wszelka pomoc Żydom była karana. Jednak na ziemiach polskich, w odróżnieniu od krajów Europy Zachodniej, za wszelką pomoc Żydom karano śmiercią. 15 października 1941 r. Hans Frank, generalny gubernator okupowanych przez Niemców ziem polskich, wydał rozporządzenie wprowadzające na terenie Generalnego Gubernatorstwa karę śmierci dla Żydów, którzy opuścili bez zezwolenia teren getta, oraz dla Polaków udzielających im pomocy. Na mocy tego rozporządzenia wszelka pomoc świadczona Żydom przez ludność polską miała być karana śmiercią.

Na powierzchni czy w ukryciu

Żydzi próbowali stosować różne strategie przetrwania. Jesienią 1943 r. Emanuel Ringelblum, historyk i założyciel Podziemnego Archiwum Getta Warszawskiego, zapisał: „Gdy Żyd znalazł się po aryjskiej stronie, miał przed sobą dwie ewentualności: zostać »na powierzchni« albo pójść pod ziemię”. Ringelblum ukrywał się w bunkrze „Krysia” przy ul. Grójeckiej w Warszawie, u rodziny Wolskich. 7 marca 1944 r. na skutek denuncjacji schron został wykryty. Ukrywający się w nim Żydzi, wśród których był Ringelblum wraz z rodziną, a także ich polski opiekun – Mieczysław Wolski – zostali aresztowani i przewiezieni na Pawiak. Trzy dni później zostali rozstrzelani w ruinach getta.

O wyborze życia „na powierzchni” czy w ukryciu decydowało wiele czynników. Życie po „stronie aryjskiej” wiązało się z koniecznością całkowitej zmiany tożsamości. Na taki rodzaj ukrywania się mogli pozwolić sobie jednak nieliczni – ci, którzy znali język polski, polskie tradycje, mieli fałszywe dokumenty, kontakty z Polakami, oraz wygląd, który nie zdradzał żydowskiego pochodzenia. Z kolei ci o „złym wyglądzie” musieli pozostać w ukryciu.

Część Żydów ukrywała się samodzielnie, głównie w lasach. Inni korzystali z pomocy Polaków. Kryjówki były urządzane np. w stodołach, szopach, piwnicach, strychach, ziemiankach.

Ratujący narażali własne życie

Ratujący kierując się różnymi motywacjami, udzielali pomocy, narażając własne życie. Działali oni w świadomości kary śmierci, w trudnych warunkach – w pełnej konspiracji, w strachu przed „szmalcownikami”, szantażystami czy sąsiadami, którzy mogli ich wydać.

4 grudnia 1942 r. została utworzona w Warszawie Rada Pomocy Żydom „Żegota” przy Delegaturze Rządu RP na Kraj. Była ona kontynuacją powstałego pod koniec września 1942 r. Tymczasowego Komitetu Pomocy Żydom. W skład Rady weszli przedstawiciele polskich i żydowskich organizacji politycznych: Polskiej Partii Socjalistycznej – Wolność, Równość, Niepodległość (PPS-WRN), Robotniczej Partii Polskich Socjalistów (RPPS), Stronnictwa Demokratycznego (SD), Stronnictwa Ludowego (SL), Frontu Odrodzenia Polski (FOP), Powszechnego Żydowskiego Związku Robotniczego (Bund) i Żydowskiego Komitetu Narodowego (ŻKN). Wśród działaczy Żegoty znaleźli się m.in. Władysław Bartoszewski oraz Irena Sendlerowa. Działająca do początku 1945 r. „Żegota” była jedyną w okupowanej przez Niemców Europie instytucją państwową ratującą Żydów od Zagłady. Została uhonorowana tytułem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata.

Grupa Ładosia

Co najmniej od początku 1941 aż do końca 1943 r. nieformalna grupa polskich dyplomatów z poselstwa RP w Bernie oraz przedstawicieli organizacji żydowskich współdziałała pod kierownictwem posła RP w Szwajcarii Aleksandra Ładosia, aby ratować europejskich Żydów. W skład tzw. Grupy Ładosia, oprócz samego ambasadora, wchodzili jego zastępca Stefan Ryniewicz, konsul Konstanty Rokicki, dyplomata Juliusz Kuehl oraz przedstawiciele organizacji żydowskich: Abraham Silberschein i Chaim Eiss. Członkowie tej grupy nielegalnie kupowali, sporządzali oraz dostarczali osobom zagrożonym Zagładą sfałszowane paszporty oraz poświadczenia obywatelstwa czterech państw Ameryki Południowej i Środkowej – Paragwaju, Hondurasu, Haiti i Peru. Te dokumenty miały chronić ich właścicieli przed wywózką do obozów śmierci na terenach okupowanych przez III Rzeszę.

W niesienie pomocy zaangażowani byli również polscy dyplomaci na Kubie – tamtejszy konsulat RP w Hawanie pomagał w ucieczce z okupowanej Europy polskim obywatelom pochodzenia żydowskiego. Działalność ta odbywała się w ramach nakreślonej w Londynie polityki rządu polskiego. Pomoc Żydom, którzy przybyli na Kubę z okupowanej Europy, była jedną z najważniejszych spraw dla polskiego przedstawicielstwa dyplomatycznego w Hawanie na Kubie w czasie II wojny.

W czasie II wojny Niemcy zamordowali 3 mln polskich Żydów. Muzeum Polin szacuje, że niemiecką okupację przeżyło w ukryciu 30–40 tys. Żydów. Jak natomiast czytamy w wyliczeniach Instytutu Pamięci Narodowej, na terenie okupacji niemieckiej przeżyło 1–3,5 proc. polskich Żydów.

Wśród Sprawiedliwych – poza Polakami – największą grupę stanowią Holendrzy – 5 851; Francja ma 4 130 odznaczonych, Ukraina – 2 659, Belgia – 1 767 (stan na 1 stycznia 2020 r.).

Tegoroczne obchody

Tegoroczne obchody Dnia Pamięci 24 marca – drugie w realiach pandemii – przygotowało m.in. Muzeum Polaków Ratujących Żydów, którego patronem jest rodzina Ulmów. Msza św. w intencji Polaków ratujących Żydów podczas II wojny światowej i o beatyfikację Sług Bożych Rodziny Ulmów, uroczystości na cmentarzu parafialnym w Markowej oraz Cmentarzu Wojennym Ofiar Hitleryzmu w Jagielle-Niechciałkach, zaprezentowanie historii ratowania, odsłonięcie tablic z nazwiskami Polaków ratujących Żydów na Ścianie Pamięci, złożenie kwiatów przy pomniku rodziny Ulmów w Sadzie Pamięci, a także koncert w ramach VI Festiwalu Psalmów Dawidowych „Honorując Sprawiedliwych i Ocalonych” – to inicjatywy tegorocznego Dnia. W gronie organizatorów wydarzeń w Markowej, oprócz Muzeum, znalazł się Samorząd Województwa Podkarpackiego, Samorząd Gminy Markowa, Towarzystwo Przyjaciół Markowej, Parafia pw. św. Doroty w Markowej, Centrum Kultury Gminy Markowa, Fundacja im. Rodziny Ulmów SOAR, a także Muzeum Niepodległości w Warszawie. Wydarzenia będą transmitowane on-line na kanałach organizatorów.

Także Instytut Pamięci Narodowej przygotował wiele inicjatyw. W Warszawie na elewacji Willi pod Zwariowaną Gwiazdą na terenie stołecznego zoo zostanie odsłonięta tablica poświęcona pamięci Jana i Antoniny Żabińskich. Obchody zostały też zaplanowane w poszczególnych oddziałach Instytutu. IPN zachęca do obejrzenia w środę o godz. 21 w TVP1 filmu dokumentalnego „Polmission. Tajemnice paszportów” w reż. Jacka Papisa. Obraz jest kontynuacją filmu „Paszporty Paragwaju” i opowiada o dalszych losach ratowanych dzięki działalności polskiego rządu RP na uchodźstwie, polskiej dyplomacji i polskiego wywiadu, we współpracy z organizacjami żydowskimi. Wśród przedsięwzięć jest również np. odsłonięcie w Będzinie (woj. śląskie) tablicy pamiątkowej poświęconej Grupie Ładosia, która w tej miejscowości – wg szacunków – próbowała uratować co najmniej 800 Żydów.

- Na ten dzień pracujemy przez cały rok, przygotowując książki, wystawy, artykuły, filmy. Dzięki tej aktywności nasza wiedza o tych heroicznych czynach jest coraz większa - prezes J. #Szarek w przededniu Narodowego Dnia Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką. pic.twitter.com/VCbSKgUO5A

— Instytut Pamięci Narodowej (@ipngovpl) March 23, 2021
PAP

Wiadomości

Warszawa. Górnicy i Rolnicy mają dość! ,,Rząd Tuska to nieudacznicy, szachraje i łobuzy!''

Prezydent Nawrocki przed lotem do USA spotka się dziś z czołowymi sojusznikami

Karta Polaka wykorzystywana przez osoby żądne socjalu? Wipler składa interpelację do szefa MSZ

Stefaniuk: PO na siłę próbuje zaklinać rzeczywistość

Bogusław L. i Magdalena C. oskarżeni o nielegalną reklamę alkoholu: grożą im milionowe grzywny

Domański musi przedstawić stan finansów państwa. Morawiecki pełen obaw, pyta czemu tyle tajemnic wokół finansów publicznych

Chowała się w krzakach, by zadzwonić do rodziców. Tak wspomina szkołę Natalia Szroeder

PiS chce przyspieszenia posiedzenia Sejmu. Chce zajęcia się postulatami prezydenta Karola Nawrockiego

Konkurs Chopinowski 2025

SPRAWDŹ TO!

Prezydent zawetował ustawę ws. 800 plus dla Ukraińców. Jak ocenili to Polacy? [SONDAŻ]

Życzkowski: gdzie Tusk ma zwykłych obywateli? Jest cyniczny

Wreszcie lato w pełni! Ale... trzeba uważać wieczorem

Fatalna sytuacja budżetowa. Rząd będzie oszczędzał na seniorach

Macierewicz: ukształtowanie Polski w strukturze agenturalnej

Emerytka pogryzła policjantów, którzy chcieli odebrać jej psa!

Najnowsze

Warszawa. Górnicy i Rolnicy mają dość! ,,Rząd Tuska to nieudacznicy, szachraje i łobuzy!''

Bogusław L. i Magdalena C. oskarżeni o nielegalną reklamę alkoholu: grożą im milionowe grzywny

Domański musi przedstawić stan finansów państwa. Morawiecki pełen obaw, pyta czemu tyle tajemnic wokół finansów publicznych

Chowała się w krzakach, by zadzwonić do rodziców. Tak wspomina szkołę Natalia Szroeder

PiS chce przyspieszenia posiedzenia Sejmu. Chce zajęcia się postulatami prezydenta Karola Nawrockiego

Prezydent Nawrocki przed lotem do USA spotka się dziś z czołowymi sojusznikami

Karta Polaka wykorzystywana przez osoby żądne socjalu? Wipler składa interpelację do szefa MSZ

Stefaniuk: PO na siłę próbuje zaklinać rzeczywistość