Kolęd, czyli pieśni związanych z tematyką Bożego Narodzenia powstało 10 tys., zarówno tych włączonych w liturgię mszy św., jak i tych śpiewanych poza kościołem, w gronie rodzinnym po domach czy przez kolędników. - Gdyby kogoś zapytać o tytuły kolęd, to z tego całego zasobu znałby ich kilka, może nieliczni kilkadziesiąt – powiedziała Małgorzata Oleszkiewicz.

Kolędy a pastorałki

Pierwszym który dokonał rozróżnienia był ksiądz Marcin Mioduszewski, autor największego zbioru polskich kolęd, wydanego w 1838 r. śpiewnika zawierającego „Pieśni o Bożym Narodzeniu” (do śpiewania w kościołach) oraz wydanego w 1842 r. zbioru pastorałek i kolęd do śpiewania w domu i przez kolędników.

Pastorałki zdaniem ks. Mioduszewskiego określa się pieśniami, piosnkami wesołymi śpiewanymi tylko w domach. Mają one charakter świecki, odnoszący się do codzienności.

Kolędy są w większości anonimowymi pieśniami, które utrzymywane są w konwencji religijnej, niegdyś wywodzące się z tradycji ludowej. Kojarzące się z kościelnymi pieśniami o Bożym Narodzeniu noszą swoją nazwę od XIX wieku. Wcześniej nazywano je kantyczkami, pieśniami nabożnymi.

Najstarsza kolęda w języku polskim pochodzi najprawdopodobniej z XV wieku i zaczyna się od słów: „Zdrów bądź królu anielski.”

Ciekawostki kolędowe

Słowo kolęda pochodzi prawdopodobnie od łacińskiego calendae oznaczającego pierwszy dzień miesiąca. Później słowo zaczęto utożsamiać z kolędowaniem, mianowicie z wizytą księdza w domu.

Twórcy kolęd na początku sięgali do Ewangelii św. Mateusza i św. Łukasza. Później zaczęto nawiązywać do pobożności ludowej.

W liturgii Kościoła katolickiego śpiewanie kolęd rozpoczyna się od mszy świętej z 24 na 25 grudnia do święta Chrztu Pańskiego (niedziela po 6 stycznia). Jednak w polskiej tradycji śpiewane są również do Święta Ofiarowania Pańskiego, które przypada 2 lutego.