17 października obchodzony jest Międzynarodowy Dzień Walki z Ubóstwem. Ma on zwrócić uwagę na problem biedy i wykluczenia społecznego oraz podkreślić solidarność i braterstwo z najuboższymi.

Z danych Głównego Urzędu Statystycznego wynika, że w Polsce w 2020 r. odnotowano wzrost odsetka osób skrajnie ubogich z ok. 4 proc. osób w 2019 r. do ok. 5 proc. Eksperci GUS zwracają uwagę, że pogorszenie się sytuacji materialnej części gospodarstw domowych wiąże się z wprowadzeniem od marca 2020 r. zamrożenia części gospodarki i ograniczeń w kontaktach społecznych w związku z pandemią koronawirusa.

Z ostrożnością do danych GUS podchodzi wiceminister rodziny Stanisław Szwed. Wskazuje, że wzrost odsetka osób skrajnie ubogich odnotowano przy wyraźnym spadku poziomu wydatków gospodarstw domowych.

"Jeżeli popatrzymy na dochody na członka rodziny w 2020 r. to one wzrosły prawie o 100 zł z 1819 zł do 1919 zł. Z kolei wydatki spadły z 1252 zł do 1210 zł. To oznacza, że pandemia miała wpływ na to, że mniej wydawaliśmy, a dochody wzrastały” – zaznaczył Szwed.

Fot. PAP/Albert Zawada

Sekretarz stanu w MRiPS Stanisław Szwed 

Dodał, że wskaźnik tzw. dochodu rozporządzalnego gospodarstwa domowego, który jest przeznaczany na wydatki, wzrósł z 63 proc. do 69 proc.

Wiceminister zwrócił uwagę, że pozytywne dane płyną także z pomocy społecznej. „W porównaniu do 2019 r. odnotowano spadek liczby rodzin, którym przyznano pomoc społeczną z powodu ubóstwa. To spadek o prawie 8 proc. z 432 tys. rodzin do 399 tys. rodzin w 2020 r.” – podkreślił. Zdaniem Szweda duży wpływ na to miał m.in. program „Rodzina 500 plus”.

Przypomniał też, że od przyszłego roku będą obowiązywały nowe, wyższe kryteria dochodowe uprawniające do świadczeń z pomocy społecznej. Wzrosną również świadczenia. Maksymalna kwota zasiłku stałego i pomoc pieniężna na usamodzielnienie będą podwyższone o 74 zł.

Razem z wiceministrem @Stanislaw_Szwed wręczyliśmy podziękowania członkom Krajowego Komitetu Rozwoju Ekonomii Społecznej II kadencji za aktywny udział w partycypacyjnym tworzeniu nowych instrumentów na rzecz sektora #EkonomiaSpołeczna w ramach prac Komitetu. pic.twitter.com/XapzOdNVfE

— Marlena Maląg (@MarlenaMalag) October 15, 2021

Od 1 stycznia przyszłego roku kryterium dochodowe uprawniające do świadczeń z pomocy społecznej dla osoby samotnie gospodarującej będzie wynosiło 776 zł (obecnie 701 zł), a dla osoby w rodzinie – 600 zł (obecnie 528 zł).

Szwed pytany, czy w związku ze wzrostem inflacji rozważane jest np. podwyższenie świadczenia „500 plus”, przypomniał, że rząd przygotował nowy program dla rodzin – „Rodzinny Kapitał Opiekuńczy”, który wejdzie w życie 1 stycznia 2022 r.

Wiceszef resortu rodziny przyznał, że ze względu na sytuację gospodarczą związaną z pandemią i rosnącą inflację, najbliższy rok może być trudniejszy dla najuboższych. „Programy zawarte w Polskim Ładzie zaskutkują najwcześniej w przyszłym roku. Wtedy wejdą w życie m.in. zmiany w ustawach podatkowych” – podkreślił.

Zmiany, które planowo mają wejść od 1 stycznia 2022 r. zakładają m.in. kwotę wolną od podatku do 30 tys. zł. oraz ulgę dla rodzin z czworgiem i większą liczbą dzieci.

Według danych GUS w 2020 r. szczególnie narażone na ubóstwo skrajne były gospodarstwa domowe rolników oraz gospodarstwa utrzymujące się głównie z tzw. niezarobkowych źródeł (w obu grupach – prawie 14 proc. osób z tych gospodarstw). Wyższy od przeciętnego poziom ubóstwa skrajnego wystąpił także w gospodarstwach domowych rencistów (ok. 8 proc.).

Do grupy gospodarstw domowych o relatywnie wysokiej stopie ubóstwa skrajnego należały także gospodarstwa posiadające w swoim składzie osoby z orzeczeniem o niepełnosprawności. Wskaźnik ten w gospodarstwach domowych z co najmniej jedną osobą uznaną za niepełnosprawną wyniósł 7,5 proc.

Wyższą od średniej dla Polski stopą ubóstwa skrajnego w 2020 r. charakteryzowały się także gospodarstwa domowe z dziećmi poniżej 18 roku życia. Dotyczyło to przede wszystkim gospodarstw domowych z co najmniej trójką dzieci w tym wieku (prawie 9 proc. osób ubogich), ale także gospodarstw domowych z dwojgiem dzieci (6,5 proc. osób ubogich).

???? W #MRiPS rozpoczęło się ostatnie posiedzenie Krajowego Komitetu Rozwoju Ekonomii Społecznej II kadencji z udziałem minister @MarlenaMalag i wiceministra @Stanislaw_Szwed. pic.twitter.com/t8T2f5pWAQ

— Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej (@MRiPS_GOV_PL) October 15, 2021

Stopa ubóstwa skrajnego wśród dzieci i młodzieży do 18 roku życia wyniosła w 2020 r. ok. 6 proc. Wydatkami niższymi od granicy ubóstwa skrajnego częściej od mieszkańców miast odznaczali się mieszkańcy wsi, gdzie stopa ubóstwa osiągnęła w 2020 r. poziom 9,5 proc. Dla porównania w miastach ogółem ubóstwem skrajnym (według przyjętych kryteriów) dotkniętych było ponad 2 proc. osób (w zależności od wielkości miast stopa ubóstwa wynosiła od ok. 1 proc. do ok. 4 proc.).

Zasięg ubóstwa skrajnego w 2008 r. wynosił niecałe 6 proc. i na takim poziomie utrzymywał się do roku 2010. Przez kolejne 5 lat (2011-2015) stopa ta wynosiła ok. 7 proc. W 2016 r. wskaźnik spadł i w latach 2016-2020 pozostawał na poziomie ok. 4-5 proc.

Podstawę wyznaczania granicy ubóstwa skrajnego stanowi minimum egzystencji szacowane przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych (IPiSS). Kategoria minimum egzystencji wyznacza bardzo niski poziom zaspokojenia potrzeb. Konsumpcja poniżej tego poziomu utrudnia przeżycie i stanowi zagrożenie dla psychofizycznego rozwoju człowieka.