Kaponiera - przykryta budowla fortyfikacyjna o różnej konstrukcji, wykorzystywana do prowadzenia ostrzału skrzydłowego lub skośnego w dwóch różnych kierunkach. Właśnie do kaponiery Cytadeli Warszawskiej przeniesione zostało Muzeum Katyńskie, uznanie niedawno za najlepszy obiekt architektoniczny wzniesiony na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej ze środków publicznych w 2015 roku. Ważna nagroda dla jeszcze ważniejszej placówki.
Cytadela została wzniesiona po upadku powstania listopadowego na rozkaz cara Mikołaja I, który osobiście wybrał również lokalizację twierdzy. Wściekły władca postanowił ukarać niepokorne miasto – cytadela nie miała chronić stolicy (już w trakcie budowy była obiektem przestarzałym), a być raczej „straszakiem” dla Warszawy na wypadek kolejnych rozruchów. Ten gigantyczny kompleks militarny uzupełniono później o grupę fortów, a całość stała się elementem Twierdzy Warszawa, obsadzonej przez rosyjskich żołnierzy. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, cytadela pozostała obiektem militarnym. Już w okresie dwudziestolecia międzywojennego upamiętniono na jej terenie tysiące polskich patriotów tam więzionych i pomordowanych – otwarto cmentarz-mauzoleum przy Bramie Straceń, później otwarto muzeum X Pawilonu, gdzie w czasach caratu przetrzymywano więźniów politycznych.
"Do dnia dzisiejszego, blisko 4 tysiące pomordowanych czeka na odnalezienie i należyte upamiętnienie"
Jesienią roku 2015 pojawiło się w cytadeli kolejne muzeum – swoją nową, stałą siedzibę znalazło tu Muzeum Katyńskie. W pięknie przebudowanej i zaadaptowanej kaponierze stworzono przestrzeń, w której można było opowiedzieć historię zbrodni, jej podłoże i próby zatajenia. Miejsce zostało dobrane niezwykle trafnie, wręcz symbolicznie – w murach dawnej, carskiej twierdzy powstało muzeum opowiadające o kolejnym trudnym rozdziale w stosunkach polsko-rosyjskich. Za przebudowę odpowiada pracownia BBGK Architekci, a twórcą przejmującej ekspozycji jest Jerzy Kalina. Została ona podzielona pomiędzy dwa piętra budynku. Na początku stopniowo odkrywamy historię zbrodni – muzealna narracja zaczyna się już w roku 1918, przebiega przez okres wojny z bolszewikami, dwudziestolecie i „właściwą” część historii – wybuch II wojny światowej, sowiecką niewolę, która stała się udziałem polskich oficerów i inteligencji oraz wydarzenia z wiosny roku 1940. Każde kolejne pomieszczenie i instalacja chronologicznie prowadzi do punktu kulminacyjnego, jakim była zbrodnia dokonana przez Rosjan na Polakach. „Likwidacja” obozów jenieckich w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie nie jest końcem historii opowiadanej przez muzeum. W dalszej części wystawy zwiedzający poznają historię odkrycia grobów katyńskich i powojenne próby fałszowania historii. Kłamstwa Katyńskiego, które stało się jedną z podwalin Polski Ludowej. Opowieść o zbrodni katyńskiej doprowadzona jest do czasów współczesnych i… niedokończona. Do dnia dzisiejszego nie znamy przecież miejsca pochówku ofiar z tzw. białoruskiej listy katyńskiej. Do dnia dzisiejszego, blisko 4 tysiące pomordowanych czeka na odnalezienie i należyte upamiętnienie. Druga, bardzo osobista i indywidualna, część ekspozycji znajduje się piętro niżej – jego całą powierzchnię zajmują, odpowiednio wyeksponowane, pamiątki odnalezione w dołach śmierci. Artefakty grobowe pochodzące z prac w Katyniu, Charkowie, Miednoje i Bykowni. Indywidualne, prywatne drobiazgi, przedmioty codziennego użytku. To z pewnością najbardziej wartościowa i wzruszająca część wystawy.
Cytadela Warszawska powoli otwiera się na warszawiaków i turystów. Jest Muzeum X Pawilonu, od niedawna możemy odwiedzać Muzeum Katyńskie, rozpoczęło się również tworzenie Muzeum Wojska Polskiego i Muzeum Historii Polski. Teren zabrany dawniej pod budowę rosyjskiej twierdzy powraca jako olbrzymia przestrzeń muzealno-rekreacyjna. Jej istotną część, jaką jest Muzeum Katyńskie, chcielibyśmy Państwu przybliżyć.
Już w najbliższą niedzielę, o godzinie 11:00 i 13:00 zapraszamy na zwiedzanie muzeum z przewodnikiem. Koszt spacer to 10 zł/os., a zapisy prowadzone są pod adresem info@skarbywarszawy.pl. Tam można również otrzymać szczegółowe informacje na temat wycieczki.
Źródło: Skarby Warszawy
