Po 80 latach w Niemieckim Archiwum Federalnym w Berlinie archiwiści z Instytutu Pileckiego odnaleźli oryginalną celuloidową kopię filmu Franciszki i Stefana Themersonów. Pierwszy polski pokaz zaginionego filmu odbędzie się w piątek w stołecznym kinie Iluzjon.
Film Europa, nad którym pracowali w latach 1931–1932, jest uznawany za arcydzieło awangardowej kinematografii. Kopia filmu została przekazana Themerson Estate, a obecnie, jako depozyt, do zbiorów Narodowego Archiwum Brytyjskiego Instytutu Filmowego.
- Para artystów współpracowała ze sobą przez całe życie – Franciszka malowała, ilustrowała książki, tworzyła scenografie, podczas gdy Stefan pisał poezję i prozę, komponował muzykę oraz zajmował się filozofią. "Europa" była drugim wspólnym dziełem audiowizualnym Themersonów i pierwszym znaczącym filmem awangardowym w Polsce - podał Instytut Pileckiego.
W komunikacie przypomniano, że Themersonowie "wyemigrowali do Paryża w 1938 roku, zabierając ze sobą kopie wszystkich swoich filmów zrealizowanych w Warszawie".
- Zdeponowali "Aptekę" (1930), "Drobiazg melodyjny" (1933), "Zwarcie" (1935), "Przygody człowieka poczciwego" (1937) oraz "Europę" w Laboratorium Filmowym Vitfer, skąd po zajęciu Paryża w 1940 roku filmy zostały skonfiskowane przez Niemców. Przez kolejne 80 lat sami autorzy, jak i historycy sztuki uważali, że zostały zniszczone i utracone na zawsze - napisano.
Zguba odnaleziona
"Europa" została odnaleziona "w 2019 r. przez pracowników berlińskiego oddziału Instytutu Pileckiego, w niemieckim Bundesarchiv, w ramach prowadzonych tam systematycznie prac badawczych. W lipcu 2021 roku oryginalna celuloidowa kopia filmu została zwrócona Themerson Estate, archiwum zarządzanemu przez Jasię Reichardt, brytyjską kuratorkę sztuki, a zarazem siostrzenicę Franciszki i spadkobierczynię Themersonów (...). Odzyskana kopia filmu z 1931 została poddana rekonstrukcji cyfrowej w warszawskim studiu postprodukcji Fixafilm. Na potrzeby odnowionej wersji filmu zamówiono ścieżkę dźwiękową skomponowaną przez holenderskiego twórcę Lodewijka Munsa" - podał Instytut Pileckiego.
Pierwszy polski pokaz odbędzie się w piątek w warszawskim kinie Iluzjon. Jego organizatorami są Instytut Pileckiego oraz Filmoteka Narodowa – Instytut Audiowizualny.
- Podczas wydarzenia zostanie także zaprezentowana "Europa II" (1988), impresja dokumentalna Piotra Zarębskiego, będąca próbą autorskiej rekonstrukcji zaginionego filmu Themersonów, bazująca na zachowanym scenopisie, fotogramach oraz wspomnieniach autorów, a także film dokumentalny "Themerson & Themerson" (2011) w reżyserii Wiktorii Szymańskiej o parze awangardowych artystów i autorska opowieść Jasi Reichardt, spadkobierczyni Themersonów. Projekcjom będzie towarzyszyć moderowana przez Adrianę Prodeus, autorkę książki "Themersonowie. Szkice biograficzne" debata z udziałem reżyserki Wiktorii Szymańskiej, Mateusza Wernera, filozofa kultury i eseisty, Marcina Giżyckiego i Klary Kopcińskiej - znawców Themersonów oraz Łukasza Ceranki nadzorującego rekonstrukcję filmu.
We wrześniu br. dyrektor Instytutu Pileckiego dr Wojciech Kozłowski w rozmowie z PAP zauważył, że "polska kinematografia okresu międzywojennego była w elicie europejskiej kinematografii tego czasu, kiedy kino rozwijało się gwałtownie, kiedy stawało się w coraz większym stopniu częścią europejskiej kultury, co dla nas obecnie jest naturalne".
- Najważniejsze jest to, że ten film - który znaleźliśmy w Bundesarchiv, czyli w Niemieckim Archiwum Federalnym -realnie przywraca nam kawałek historii polskiej kinematografii. Przywraca nie tylko Polsce, ale i Europie - podsumował.
