23 sierpnia 1939 roku podpisano w Moskwie Pakt Ribbentrop–Mołotow - umowę będąca formalnie paktem o nieagresji pomiędzy III Rzeszą i Związkiem Sowieckim, która zgodnie z tajnym protokołem dodatkowym, stanowiącym załącznik do oficjalnego dokumentu umowy, dotyczyła rozbioru terytoriów suwerennych państw: Polski, Litwy, Łotwy, Estonii, Finlandii i Rumunii.

Pakt był kolejnym elementem trwającej przynajmniej od połowy XVIII wieku współpracy Moskwy (Petersburga) i Berlina mającej na celu podporządkowanie przez te dwa mocarstwa Europy środkowej, a zwłaszcza eliminację niepodległej Polski.

Traktat był następstwem układu w Rapallo o współpracy gospodarczej i wojskowej zawartego w 1922 roku między Rosją Sowiecką a Niemcami (Republiką Weimarską), potwierdzonego układem berlińskim (1926). Po dojściu NSDAP i Adolfa Hitlera do władzy współpraca polityczna i wojskowa pomiędzy Niemcami a ZSRR, wynikająca z tych paktów, została jednak w końcu roku 1933 zawieszona wobec postawy strony niemieckiej. Antysowiecka polityka Niemiec trwała jednak niespełna 6 lat.

Punktem zwrotnym w stosunkach sowiecko-niemieckich było przemówienie Józefa Stalina wygłoszone 10 marca 1939 roku podczas obrad XVIII Zjazdu Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików) w Moskwie. Negocjacje w sprawie zawarcia paktu politycznego i gospodarczego ZSRR–III Rzesza zostały podjęte przez stronę niemiecką w kwietniu 1939 na wniosek strony sowieckiej. Po zgodzie Adolfa Hitlera na rozbiór terytoriów krajów Europy Środkowo-Wschodniej (sierpień 1939) i ustaleniu niemiecko-sowieckiej granicy stref wpływów Stalin zerwał, mające ratować pokój w Europie, rokowania z Wielką Brytanią i Francją jako bezprzedmiotowe, i po osobistym telegramie Hitlera wyraził zgodę na bezzwłoczny przylot do Moskwy Joachima Ribbentropa w celu sformalizowania paktu.

Przedmiotem tajnego protokołu do paktu były  terytoria i niepodległość suwerennych państw: Polski, Litwy, Łotwy, Estonii, Finlandii i Rumunii.

Zgodnie z pierwotnymi postanowieniami paktu kraje bałtyckie - Estonia, Łotwa i Finlandia - miały stać się terenem wpływów ZSRR. Do państwa sowieckiego miała być także przyłączona rumuńska Besarabia oraz Polska - do linii Narew–Wisła–San (Praga miała znaleźć się więc w ZSRR). Niemcy miały otrzymać pozostałą część Polski, a także Litwę - wraz z Wileńszczyzną.

Po ataku Niemiec na Polskę i późniejszym o 17 dni zaatakowaniu naszego kraju przez ZSRR doszło, 28 września, do modyfikacji linii wpływów obu państw. Rosja Sowiecka zgodziła się na odstąpienie Niemcom Lubelszczyzny i wschodniego Mazowsza, w zamian za co państwo Stalina otrzymało Litwę. Do skonsumowania terytoriów przyznanych Sowietom państw bałtyckich doszło ostatecznie w czerwcu/lipcu 1940 roku. ZSRR otrzymał w 1940 roku także Besarabię, po brutalnej presji na Rumunię. Nie wyszła Stalinowi jednak próba sowietyzacji Finlandii, która zbrojnie obroniła swoją niepodległość, tracąc część terytorium.

Podpisanie paktu Ribbentrop–Mołotow oraz w Moskwie niemiecko-radzieckiego traktatu o granicach i przyjaźni stały się także podstawą współpracy gospodarczej oraz wspólnych działań służb specjalnych obu państw - Gestapo i NKWD - skierowanych przeciwko polskiemu państwu podziemnemu. Konkrety dotyczące tych działań precyzowano na czterech konferencjach tematycznych Gestapo–NKWD, które odbyły się w latach 1939–1941 w Brześciu, Przemyślu, Zakopanem oraz Krakowie.

Źródło: wikipedia, IPN, wch